Libya krizinde diplomatik hareketlilik ve muhtemel senaryolar

Libya’da Türkiye destekli Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin (UMH) darbeci General Halife Hafter güçlerini geriletmesinin ardından Sirte ve Cufra’nın kimin kontrolünde kalacağına yönelik yaÅŸanan gerginlik ve beklentiler, yerini -ÅŸimdilik- daha duraÄŸan bir döneme bıraktı. Bu dönemde taraflar sahada olası bir operasyona yönelik tahkimatlarını artırırken diÄŸer yandan farklı taraflar arasındaki diplomatik iletiÅŸim kanalları daha önce hiç olmadığı kadar yoÄŸun bir ÅŸekilde iÅŸliyor. Yürütülen diplomatik giriÅŸimlerde ise neredeyse bütün tarafların sıklıkla dile getirdiÄŸi iki kavram “ateÅŸkes” ve “siyasi çözüm”. Ancak normatif açıdan kolaylıkla ifade edilebilen iki kavramın Libya’da pratikte hayata geçirilmesi bazı zorluklar içeriyor.

UMH’nin darbeci Hafter güçlerini püskürterek Sirte ve Cufra sınırına dayanması, Hafter destekçileri açısından net bir kayıp olarak deÄŸerlendirilmiÅŸ ve kaybı minimize etmek için çeÅŸitli önlemler devreye sokulmuÅŸtu. Bu önlemlerin başında Mısır’ın açık bir ÅŸekilde Rusya’nın ise üstü örtülü bir ÅŸekilde Sirte ve Cufra’yı kırmızı çizgi ilan etmeleri; Fransa’nın UMH’ye yönelik Türkiye desteÄŸini sınırlandırmak için diplomatik ve siyasi giriÅŸimlerde bulunması ve BirleÅŸik Arap Emirlikleri’nin (BAE) diÄŸer aktörlerle birlikte Hafter güçlerine yeni silah transferleri yer almıştı. Öte yandan UMH’nin sahada yakaladığı ivmeyi durdurmak için de Hafter ve destekçileri tarafından uluslararası arenada “ateÅŸkes” ve “siyasi çözüm” kavramları yeniden kullanıma sokulmaya baÅŸlanmıştı.

Yerel aktörler Libya krizinin gidiÅŸatında önemli bir belirleyici olmakla birlikte, süreç içinde bölgesel ve küresel aktörlerin krize angajmanı kaçınılmaz bir ÅŸekilde yerel aktörlerin otonomisini sınırlandırdı.

Diplomatik giriÅŸimlerde taraflar

Bu çerçevede Temmuz ayı içinde Libya krizinde etkili olan aktörler arasında, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının etkisine raÄŸmen daha önce hiç olmadığı kadar yoÄŸun ikili ve çok taraflı diplomatik görüÅŸmeler yaÅŸanıyor. Yürütülen müzakerelerin nasıl bir sonuç ortaya çıkaracağı net deÄŸil. Ancak Sirte ve Cufra’ya henüz bir harekât düzenlenmemiÅŸ olması, UMH’nin de krizi salt askeri yöntemlerle çözme konusunda ısrarcı olmadığının bir göstergesi.

Libya krizine iliÅŸkin yürütülen diplomatik görüÅŸmelerin yoÄŸunluÄŸundaki artışın yanı sıra bu görüÅŸmelerde etkin olmak isteyen aktörler de oldukça fazla. Yerel aktörler açısından ele alındığında bir tarafta BirleÅŸmiÅŸ Milletler’in (BM) tanıdığı meÅŸru hükümet olan bütüncül yapıdaki UMH yer alırken diÄŸer tarafta çoklu bir yapı öne çıkıyor. Zira UMH diÄŸer devletlerle gerçekleÅŸtirdiÄŸi görüÅŸmelerde daha ziyade Libya Devlet Yüksek Konseyi BaÅŸkanı Halid el-MiÅŸri veya BaÅŸbakan Fayiz es-Serrac tarafından temsil ediliyor. Karşı tarafta ise meÅŸruiyeti bulunmayan Halife Hafter ve destekçisi Tobruk Temsilciler Meclisi BaÅŸkanı Akile Salih’in yanı sıra doÄŸu bölgelerindeki kabile liderleri bile bazı devletlerle gerçekleÅŸtirilen diplomatik görüÅŸmelerde yer almaya baÅŸladı. Ancak yerel aktörler Libya krizinin gidiÅŸatında önemli bir belirleyici olmakla birlikte, süreç içinde bölgesel ve küresel aktörlerin krize angajmanı kaçınılmaz bir ÅŸekilde yerel aktörlerin otonomisini sınırlandırdı. DiÄŸer bir ifadeyle, krizin tırmanmasında veya sona ermesinde yerel aktörler temel olmakla birlikte artık tek belirleyici unsur deÄŸil.

Bu baÄŸlamda soruna doÄŸrudan veya dolaylı bir ÅŸekilde taraf olan ve son dönemde diplomatik giriÅŸimlerini artıran aktörlerin çabaları dikkat çekici. Son bir ay içinde Libya krizine iliÅŸkin ikili veya çok taraflı görüÅŸmelerde bulunan aktörler arasında Türkiye, Rusya, Mısır, BAE, Cezayir, Tunus, Almanya, Ä°talya, Fransa, Malta, Katar, Suudi Arabistan, ABD gibi devletler ve BM Libya Destek Misyonu baÄŸlamında BirleÅŸmiÅŸ Milletler, Avrupa BirliÄŸi (AB), Arap BirliÄŸi ve Afrika BirliÄŸi gibi uluslararası örgütler bulunuyor.

Çok sayıda olmalarına raÄŸmen diplomatik giriÅŸimleri yürüten aktörleri, amaçları ve ortaya çıkaracakları etkiler açısından üç grupta ele almak mümkün. Birinci grupta Libya’daki krizin tırmanmasından doÄŸrudan etkilenecek olmalarından dolayı gerilimin tırmanmasını arzu etmeyen ancak pratikte sahada geliÅŸmeleri etkileyecek yeterli kapasitesi bulunmayan aktörler yer alıyor. Libya’nın iki komÅŸusu Tunus ve Cezayir’in yanı sıra Malta, Ä°talya ve Almanya’nın da dâhil edilebileceÄŸi bu grupta her bir ülkenin kendisine özgü hassasiyeti bulunuyor. Tunus ile Cezayir, Libya’nın bölünmesi ihtimalinden ve bölgedeki istikrarsızlığın artmasından kaygı duyarken Ä°talya, Malta ve Almanya diÄŸer kaygıların yanı sıra düzensiz göç baÅŸta olmak üzere istikrarsızlığın kendi ülkelerini ve AB’yi etkilemesinden kaygı duyuyor. Bu grubun bir diÄŸer özelliÄŸi, her ne kadar açık bir ÅŸekilde deklare etmeseler de UMH’ye daha müzahir bir pozisyona sahip olmaları veya Hafter güçlerine açık bir destekte bulunmamalarıdır.

Ä°kinci grupta krizden doÄŸrudan etkilenecek olmalarından dolayı gerilimin tırmanmasını istemeyen ve sahadaki geliÅŸmeler üzerinde etkisi bulunan aktörler yer alıyor. Bu grupta UMH’yi destekleyen Türkiye ve Katar gibi ülkelerin yanı sıra Hafter tarafında yer alan Rusya, BAE, Mısır, Fransa ve Suudi Arabistan gibi ülkeler bulunuyor. Bu gruptaki ülkelerin hiçbiri krizin tırmanarak Libya sınırlarını aÅŸmasını ve dolayısıyla kendilerinin de doÄŸrudan dâhil olacakları veya karşı karşıya gelecekleri bir çatışmaya yol açmasını arzu etmiyor.

Üçüncü grupta ise sahada yaÅŸanan geliÅŸmelerden “kaygı” duyan ancak bu kaygılarını ortadan kaldırmak için harekete geçmeyen veya açık bir irade ortaya koyamayan aktörler mevcut. ABD, AB ve BM’yi bu kategoride deÄŸerlendirmek mümkün. Bu grupta yer alan aktörlerden ABD ve AB’nin krizde yerel aktörlerden herhangi birine açıktan destek vermekten çekindiÄŸi ve krizin gidiÅŸatında pasif bir tutum takınarak “bekle-gör” politikası izlediÄŸi söylenebilir.

AteÅŸkes, siyasi çözüm sürecinin baÅŸlaması için zor ama imkânsız deÄŸil. Ancak bunun için baÅŸta Hafter destekçisi ülkeler olmak üzere bütün aktörlerin söylemin yanı sıra eyleme geçmeleri ve ahde vefa göstermeleri gerekiyor.

Libya krizinde üç senaryo

Sirte ve Cufra hattında kilitlenen ve son bir ayda sahanın duraÄŸan hale geldiÄŸi Libya krizindeki geliÅŸmeler, büyük ölçüde yukarıda ikinci grupta yer verilen aktörlerin giriÅŸimleri sonucunda ÅŸekillenecek olup diÄŸer gruplarda yer alan aktörlerin giriÅŸimleri de bu geliÅŸmeleri destekleyici mahiyette olacaktır. Bu baÄŸlamda Libya krizinin kısa vadedeki gidiÅŸatı açısından karşımızda üç senaryo bulunuyor.

Birinci senaryo, tarafların pozisyonlarından ödün vermemesi ancak çatışmayı da göze almaması ve bunun sonucunda mevcut durumun kalıcı hale gelerek Libya’nın fiilen bölünmesi. Bu durum, Hafter ve destekçileri açısından -deyim yerindeyse- “kârdan zarar” olarak nitelenebilecekken, meÅŸruiyet ve moral üstünlük gibi önemli iki kazanımı olan UMH açısından kabul edilebilir nitelikte deÄŸil.

Ä°kinci senaryo, UMH’nin veya Hafter güçlerinin sahada harekete geçerek askeri yöntemle soruna çözüm bulma giriÅŸimi ve dolayısıyla yaÅŸanacak çatışmalar sonucunda krizin yeni bir aÅŸamaya geçmesi. Bu noktada yerel aktörler harekete geçme konusunda sınırsız otonomiye sahip olmadığından kendilerine destek veren ülkelerin risk ve maliyet planlamaları ön plana çıkıyor.

AA