"Eski eser araştırıyoruz" diye petrol aramışlar

Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü ÖÄŸretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Güven Dinç, bazı batılı ülkelerin Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde OrtadoÄŸu'da petrol arama çalışmalarını gizlemek için arkeolojik araÅŸtırmalar adı altında faaliyet yürüttüklerini belirtti.

Dinç, AA muhabirine yaptığı açıklamada, "19. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde eski eser anlayışının doÄŸuÅŸu ve bu alanda uygulanan politikalar" konulu Fatma ÅžimÅŸek ile yürüttüÄŸü çalışmalar kapsamında çok ilginç bilgilere ulaÅŸtıklarını söyledi.

BaÅŸbakanlık Osmanlı ArÅŸivi'nde yaptıkları kapsamlı incelemede o dönemde eski eserlere ilginin ve çalışmaların ortaya çıkarıldığını anlatan Dinç, Osmanlı Devleti'nin kendine özgü eski eseri tanımlama ve deÄŸerlendirme biçimi bulunduÄŸunu kaydetti.

Ä°NGÄ°LÄ°Z VE ALMANLARIN GÄ°ZLÄ° AMAÇLARI

Dinç, araÅŸtırmaları sırasında Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki çıkarlarını korumak için her türlü yola baÅŸvurduklarını gördüklerini dile getirerek, ÅŸöyle konuÅŸtu:

"Bu devletler, genellikle asıl amaçlarını perdeleyen görüntüler sergileyerek faaliyetlerini yürütüyordu. Ä°ngiltere ve Almanya baÅŸta olmak üzere bazı ülkelerin özellikle Musul ve Kerkük bölgelerinde petrol arama çalışmalarını gizlemek amacıyla arkeolojik araÅŸtırmalar adı altında Osmanlı Devleti'nden aldıkları izin belgelerine ulaÅŸtık. Yani amaçlarını gizlemek için kullandıkları önemli unsurlardan biri, eski eser araÅŸtırmaları adı altında izin almaktı. Ä°ngiliz ve Alman araÅŸtırmacılar, eski eser arama bahanesiyle özellikle Musul ve BaÄŸdat bölgelerinde petrol arama faaliyetleri yapıyordu. Dönemin PadiÅŸahı Abdülhamit, bu devletlerin asıl niyetlerinin petrol aramak olduÄŸunu sonradan fark ederek gerekli tedbirleri aldı. Abdülhamit, dost ve müttefik olarak gördüÄŸü Almanların bu tavrı karşısında ÅŸaÅŸkınlığa uÄŸramış, ayrıca kendisi de eski eserlerden ziyade petrole önem verdiÄŸini göstermiÅŸtir."

OSMANLI ESKÄ° ESERLERÄ°NÄ°N KORUNMASI Ä°ÇÄ°N YAPILAN ÇALIÅžMALAR

Yrd. Doç. Dr. Dinç, Osmanlı Devleti'nde eski eserler konusunda ilk bilinçli uygulamaların ancak Tanzimat sonrası görüldüÄŸünü, eskiye duyulan ilginin eski eserlerin sanatsal, ekonomik, kullanım deÄŸerlerine veya dini kökenli korku saygı gibi faktörlere dayandığını kaydetti.

Eski eserler bakımından oldukça zengin olan Osmanlı coÄŸrafyasının hem hukuki eksiklikler hem de yöneticilerin ve halkın bu konuda yeterli bilince sahip olmamasından dolayı talan edilmeye müsait bir durumda bulunduÄŸunu ifade eden Dinç, Tanzimat döneminde Ali PaÅŸa tarafından yayımlanan Müze ve ilk Asar-i Atika Nizamnamesi ile kazı izinleri belirli bir düzene oturtularak eski eser kaçakçılığının önlenmeye çalışıldığını ancak görevlilerin keyfi davranışları, büyük Avrupa devletlerinin Ä°stanbul'daki elçilerin yaptıkları baskılar sonucunda nizamnamenin zaman zaman istismar edildiÄŸini vurguladı. 

Osman Hamdi Bey'in Müze-i Hümayun MüdürlüÄŸünü atanmasıyla bu alanda yeni düzenlemeler yapıldığını ve devletin eski eserler üzerinde mülkiyet hakkı ve korumacılığının güçlendirildiÄŸini belirten Dinç, "Yabancı araÅŸtırmacıların suistimallerinde akla gelen ilk isim Heinrich Schliemann'dı. Schliemann'ın suistimalleri bilindiÄŸinden çalışmaları esnasında yanında bir gözetmen memur bulundurulmasına özen gösteriliyordu ama yaptığı kazıların sürekli takip edilebilmesi de mümkün deÄŸildi. Schliemann, Truva bölgesindeki kazılarda bulduÄŸu eserleri ülke dışına çıkarmıştı. Truva hazinesini Ä°ngiltere'ye götürmesi nedeniyle Osmanlı Devleti kendisine dava açmıştı" dedi.

Kaynak : AA