Sultan 2. Abdülhamid'in Lübnan'daki eserlerinden 'İngiliz Mezarlığı'

Osmanlı Devleti padiÅŸahlarından Sultan 2. Abdülhamid tarafından Lübnan'ın kuzeyindeki TrablusÅŸamkentinde yapılan birçok eserden biri olan "Ä°ngiliz Mezarlığı" ile ilgili silinen izler, Osmanlı arÅŸivlerindeki bilgilerle gün yüzüne çıktı.

Sultan 2. Abdülhamid, Lübnan'ın kuzeyindeki TrablusÅŸam kenti açıklarında 19. asrın son yıllarında Ä°ngiltere Kraliyet Donanması'na ait iki savaÅŸ gemisinin çarpışması sonucu yüzlerce Ä°ngiliz askerin ölmesi haberi üzerine bölgede yer alan devlet arazisinden bir yeri mezarlık olarak tahsis etme talimatı verdi.

YaÅŸanan gemi kazasının unutulmaması için bir anıt dikilen ve çevresi duvarla örülen "Ä°ngiliz Mezarlığı", 1. Dünya Savaşı sırasında ölen Ä°ngiliz askerlerin burada defnedilmesi ve yapılan restorasyon çalışmalarıyla silinen Osmanlı izleri arÅŸivlerdeki bilgilerle gün yüzüne çıktı.

TrablusÅŸam Belediyesi Meclis Üyesi ve Kültürel Miras Komitesi BaÅŸkanı Prof. Dr. Halid Tadmori, Ä°ngiltere Kraliyet Donanması'na ait HMS Victoria isimli savaÅŸ gemisinin batması sonucu ölen askerler için Osmanlı Devleti tarafından tahsis edilen mezarlığın hikayesini  anlattı.

Ä°ngiltere Kraliyet Donanması'na ait en büyük gemi battı

O dönemde Ä°ngiltere Kraliyet Donanmasındaki en büyük savaÅŸ gemisi olan HMS Victoria'nın, 22 Haziran 1893'te Akdeniz kıyısındaki TrablusÅŸam kenti açıklarında yine Ä°ngiltere Kraliyet Donanması'na ait HMS Camperdown isimli diÄŸer bir savaÅŸ gemisiyle çarpması sonucu battığını aktaran Tadmori, HMS Victoria'nın 13 dakika gibi kısa sürede tamamen battığını belirtti.

Gemide bulunan yaklaşık 400 mürettebattan 10-15 kiÅŸinin dışında tümünün boÄŸularak hayatını kaybettiÄŸini dile getiren Tadmori, ölen askerlerden ise sadece 6 kiÅŸinin cesedine ulaşıldığını ifade etti.

Elde ettikleri verilere göre söz konusu Ä°ngiliz savaÅŸ gemilerinin, Beyrut açıklarında Osmanlı Devleti askerleri ile yaptıkları mutabakatın ardından Ä°ngiltere'ye doÄŸru dönüÅŸ yolunda olduÄŸunu anlatan Tadmori, gemilerin TarblusÅŸam sahilinden geçtiÄŸi sırada kıyıda toplanan bölge sakinlerini fark ettiÄŸini kaydetti.

Sultan Abdülhamid Han, Ä°ngiliz askerleri için arazi tahsis etti

Ä°ngiliz savaÅŸ gemisinin batması olayının Ä°ngiltere'den önce Osmanlı Devleti'nin baÅŸkenti Ä°stanbul'a iletildiÄŸini ve dönemin padiÅŸahı Sultan Abdülhamid Han'ın hemen harekete geçtiÄŸini vurgulayan Tadmori, "Sultan Abdülhamid Han, olayda hayatını kaybeden Ä°ngiliz askerlerinin topraÄŸa verilmesi için bölgedeki devlet arazilerinden birini tahsis etti. Sultan Abdülhamid, ayrıca Ä°ngiliz askerleri için tahsis ettiÄŸi mezarlığın içinde bir anıt inÅŸa edilmesi ve çevresinin duvarla örülmesi talimatını verdi." dedi.

Ülkenin kuzeyindeki TrablusÅŸam kentinde yer alan "Ä°ngiliz Mezarlığı"nın hala Sultan Abdülhamid Han'ın belirlediÄŸi sınırlarını koruduÄŸunu ancak gerçeÄŸin yakın bir zamana kadar bölge halkı tarafından bilinmediÄŸine dikkati çeken Tadmori, ÅŸunları kaydetti:

"Ben öÄŸrenciyken 1992 yılında Osmanlı arÅŸivlerindeki çalışmalarım sırasında TrablusÅŸam'daki Ä°ngiliz Mezarlığıyla ilgili bilgilere ulaÅŸtım. Elde ettiÄŸim bilgileri TrablusÅŸam'daki Ä°ngiliz Mezarlığı'nda teyit etmeye çalıştım. Ä°ngiliz Mezarlığı'nı bölge halkı olarak Birinci Dünya Savaşı'nda ölen Ä°ngiliz askerlerin defnedildiÄŸi bir mezarlık ÅŸeklinde biliyorduk. Çünkü burası, o dönemde restore edildikten sonra yazılan tanıtım panosunda, Ä°ngiliz Milletler TopluluÄŸu (Commonwealth) tarafından inÅŸa edilen bir mezarlık olarak tanıtılmış. Mezarlığın, Osmanlı PadiÅŸahı Sultan Abdülhamid tarafından tahsis edildiÄŸine dair ise hiçbir bilgiye yer verilmiyordu. Restorasyon sırasında ise Osmanlı tarafından inÅŸa edilen ve arÅŸivlerde geçen anıt yıktırılarak yerine büyük bir haç dikmiÅŸler."

Lübnanlı araÅŸtırmacı Tadmori, Birinci Dünya Savaşı sırasında ölen Ä°ngiliz askerlerin burada yatmasının sebebine iliÅŸkin ise mezarlığın, Victoria savaÅŸ gemisinde ölen yaklaşık 400 askeri için tahsis edildiÄŸi ancak sadece 6 kiÅŸinin cesedine ulaşılması üzerine büyük bölümünün boÅŸ kaldığı ve Birinci Dünya Savaşı ile Ä°kinci Dünya Savaşı sırasında ölen askerlerin burada topraÄŸa verildiÄŸini anlattı.

"Yerinden sökülen Osmanlıca kitabeyi kazılar sonucu bulduk"

Osmanlı Devleti'nin yaptığı çalışmalarla ilgili kayıtların yer aldığı arÅŸivleri titizlikle sonraki nesillere aktardığına iÅŸaret eden Tadmori, bu nedenle mezarlığın kapısına yerleÅŸtirilen kitabenin yerinden sökülmesine raÄŸmen arÅŸivlerden gerçek bilgilere ulaÅŸtığını belirtti.

Yıktırılan anıtın enkazlarına ulaÅŸmak için Ä°ngiliz Mezarlığı'nın çevresinde kazı çalışmalarında bulunduklarını ifade eden Tadmori, "Yerinden sökülen Osmanlıca kitabeyi kazılar sonucu bulduk. Kitabe, Osmanlı vesikalarında yazılanlarla birebir aynı bilgilere yer veriyor. Mezarlık sorumlusuyla iletiÅŸime geçtim ve Osmanlıca buranın tarihini anlatan kitabenin ibraz edilmesi gerektiÄŸini söyledim." diye konuÅŸtu.

Kitabenin ibrazı için basın baÅŸta olmak üzere çeÅŸitli hamleler yaptıklarını dile getiren Tadmori, yaptıkları hamleler karşısında yetkililerin kayıtsız kalmadığını ve Ä°ngiliz Mezarlığı'nın Sultan Abdülhamid Han tarafından Victoria savaÅŸ gemisinde ölen askerler için tahsis edildiÄŸine dair bilgilere yer veren Osmanlıca kitabeyi mezarlığın iç duvarına monte ettiklerini belirtti.

Ziyaretçiler, kitabedeki Osmanlıca bilgilere ulaÅŸamıyor

Mezarlığın tarihini aktaran kitabenin Osmanlıca olması hasebiyle içindeki bilgilerin saklı kaldığını vurgulayan Tadmori, dolayısıyla o bilgilerin Ä°ngilizce ve Arapça olarak da yazılması için bir ÅŸeyler yapılması gerektiÄŸini söyledi.

Mermer üzerine iÅŸlenmiÅŸ kitabenin hem eski olması hem de sahildeki tuzlu ve nemli hava nedeniyle silindiÄŸine dikkati çeken Tadmori, bunun acilen koruma altına alınması gerektiÄŸini dile getirdi.

Türkiye'nin Beyrut Büyükelçisi Hakan Çakıl'ın kısa bir süre önce mezarlığa gerçekleÅŸtirdiÄŸi ziyaretin ardından Beyrut'taki Ä°ngiliz mevkidaşı ile bu konuyu ele aldıklarını ve kitabenin yenilenme çalışması için mutabık kaldıklarını söyleyen Tadmori, Türk Ä°ÅŸbirliÄŸi ve Koordinasyon Ajansı'nın (TÄ°KA) destekleriyle hem kitabeyi yenileme hem de Arapça ve Ä°ngilizce olarak bilgilendirme panosunu asmayı temenni ettiklerini aktardı. 

Kaynak:AA