Kur'an'ın (Mesajın) Amacı ve Öğretisi

Allah'ın Mesajı, yaratıcı ile yaratılanlar arasında olması gereken doğru bir ilişkiyi hedefler. Bu ilişki, yaratılan herşeyin doğal seyrinin anlaşılmasına binaendir. Yaratıcı ve yaratılanların konum ve statülerinin anlaşılıp netleşmesi ve herşeyin doğasına uygun bir seyir içerisine girmesi Allah’ın mesajının önemli bir hedeflemesidir. Böylesi bir ilişki, insanın içerisinde yeraldığı mükemmel varlık düzenine ayak uydurması için elzemdir. Varlıkta yer alan her bir nesnenin belli bir amacı vardır. Bu amaç, mükemmel bir düzenin varlığı içindir.

Allah evrendeki düzenin korunması için, yarattığı herşeye takip edeceği yolu ve varlık nedenini göstermiştir. (87/1-3). Allah’ın mesajı bu hedeflemeye uygun olarak, insanın kendisiyle ve dışındakilerle olması gereken – doğasına ve içinde bulunduğu nizama- uygun bir ilişkiyi ifade eder. Bu ilişki doğal olarak bir bilinçlenmenin yolaçtığı sorumlulukları ve yükümlülükleri beraberinde getirir. Allah’ın mesajı bu noktada belirleyicilik yapmakta ve insanların bu sorumlulukları nasıl ifa edeceklerine dair bir rehber ve bir yol gösterici olmaktadır. (Bakara/2).

Kur’an’ın temel amacı insan’dır. İnsanoğlunu dünya ve ahiret hayatında en güzel olana yöneltmektir. Mesaj bu amacını imtihan olgusu ile anlamlandırmakta, insanın yaratılış amacını bu çerçevede şekillendirmektedir. Mesajın hedeflemesi yalnızca dünya ve ahirete yönelik bir hedefleme değil, ikisinin birbirini anlamlı kıldığı bütüncül bir sistem örgüsü içerisinde, insana ve onun için doğru olana dair bir hedeflemedir. İnsanın merkeze alındığı bu sistem örgüsünün yegâne amacı, her iki boyutta da (dünya ve ahirette) mutluluğun yakalanması, doğru ve güzel olanın bulunmasıdır.

Dünya ve ahiret hayatına yönelik çabaların oluşturduğu sistem örgüsü, birbirinden ayrı ve bağımsız düşünülemez. Mükemmel ve dengeli olanın yakalanması bu sistem örgüsünün bir amacıdır. Bu şekilde insan bu sistem örgüsü içerisinde kontrol altına alınmaya ve yaratılış amacına uygun bir yaşam tarzı içerisine girmeye sevkedilir. Mesajın (Kur’an’ın) amacının dünyaya mı yönelik, ahirete mi yönelik olduğu yönündeki tartışmaları bu şekilde neticelendirmek gerekir. Neticede Kur’an’ın(mesajın) yegane amacının insan olduğunu, insanın hem bu dünyada ve hem de ahirette güzel olana ulaştıracak yaşam sistemini ve davranış tarzını sunmak olduğunu unutmamak gerekir. Mesajın içerdiği tüm öğretil bu amaca hizmet eder.

Mesaj (Kur’an), yaratıcı ve yaratılanlara dair doğru bilgileri açıklamakta, ayrıca bu bilginin doğru kullanımını da içermektedir. Yani yeryüzünde insanın varolma amacı doğru bir şekilde izah edilirken bunun neleri gerektirdiği de izah edilmektedir.

Mesajın yeryüzüne ilişkin temel hedeflerinden birisi de adaletin ve düzenin sağlanmasıdır. Bunun içinde adalet ve düzeni oluşturan ve etkileyen değerleri ele alır. Mesaj direk olarak insan, insanın yeryüzündeki konumu ve geleceği ile ilgilidir. İnsanların birbirleriyle doğru, dengeli ve mutlu bir ilişki sürdürmesi, kendi doğasına uygun bir yolu takip etmesini ifade eder. Yeryüzünün adalet ve ahlaki değerler üzerine ıslah ve inşa edilmesini hedef alır. İnsanlar ancak buna uyduklarında maddi ve manevi huzuru ve mutluluğu yakalayabilirler. Ve ancak bu şekilde dünya düzeni ve buna ilişkin ADALET sisteminin dengesi korunabilir.

İnsanı çok yönlü kuşatan mesaj, akıl, kapasite ve ufuk farklılıklarını hesaba katan bir dünya görüşünü öngörür. İnsanın önündeki her anın veya boyutun mutluluğunu ve huzurunu esas alır. Fakat hayat sadece muhatabı olduğumuz somut yaşamdan ibaret değildir. Ölüm sonrası bir hayatın varlığı veya yokluğu da insanın kafasını kurcalar ve onu endişelendirir. İşte mesaj bu konularda da insanın kafasındeki endişeleri gidererek huzurlu ve mutlu olmasını sağlar. Bu şekilde her yönü ile insanı kuşatarak fıtratına uygun bir yöne kanalize eder. ( 30/30) . Onu hayatın içinde dengeli ve olumlu (müsbet) bir varlık kılar.

Mesajın öğretisi, ahlaki olduğu gibi sosyal, ekonomik ve adalet kavramlarını da insan merkezli bir sistemde bütünleştirmeyi hedefleri arasına sokmuş, fert ve toplulukları ayakta tutan olmazsa olmaz değer ölçüleri haline getirmiştir. Fert, topluluk veya sistemlerin renkleri ve şekilleriyle uğraşmamış, ortam ve şartları aşan evrensel değerleri bütün insanlık için işlevsel hale getirmiştir. Mesaj (Kur’an), muhatap aldığı toplumu, kendine ait ahlaki, sosyal ve ekonomik değerlerle şekillendirmiş, bir örnek nesil ve bir örnek toplum oluşturarak sunduğu değerlerin geçerliliğini ispat etmiştir.

Mesaj (Kur’an), yeryüzü yaşamına ilişkin değerleri öncüller. Hayatı anlamlandıran ve değerli kılan ilkelerin özümsenmesini hedefler. İnsanın davranışlarına yön veren, şekillendiren esasları işler, örneklendirir ve bu şekilde kuşatıcı bir değerler manzumesi oluşturur. İnsanlara şeklin ve renklerin işlevini değil, onu oluşturan değerleri ve ilkeleri vermeyi esas alır.

İnsanın, toplumun ve yeryüzünün ıslahını amaclayan Mesaj (Kur’an), bu amacına ulaşmak için değişik aşamalar (tedriciliği) ve kuşatıcı bir eğitimi esas alır. Bu eğitim de, öncelikle insandan başlar, sonra topluma ve yeryüzüne doğru genişler. Mesajın eğitim amacı ve mantığı, insanlara herşeyi hazır vermek değil, bazı öncüller vererek, insanın doğru sonuçlara ulaşmasını sağlamaktır. Verilen öncülleri gözönünde bulundurarak, insanları düsünmeye ve üretkenliğe sevketmektir.

Mesajın eğitim mantığını, Konfüçyüs’un eğitim üzerine söylediği şu veciz deyim ne güzel ifade eder. “İnsanlara hergün balık vereceğine, O’na balık tutmasını öğret.” Yalnız bilinmesi gereken bir nokta var ki o da, mesajın ilk muhatablara olan yaklaşımının istisna olduğu ve farklı olduğudur. Mesaj, ilk muhataplarına özel ilgi göstermiş, herşeyleriyle ilgilenmiştir. – Bu ilgi örnek bir toplum modeli oluşturma amacına binaendir-. Bu yüzden tabir yerindeyse mesaj, ilk muhataplarına balık tutmayı öğretmenin yanında her gün balık da vermiştir. Ondan sonraki (ikincil) muhataplara ise balık tutmanın yolunu öğretmiştir. Hayatın temel değerlerini, somut yaşama yaşatma yöntemini ve mantığını sunar.