Kur’ana Yönelik Bakış Açısının Değişmesi ve Yenilenme Zorunluluğu

Böylesi önemli bir konunun anlaşılması için yapılan çalışmalar çok azdır. Åžu ana kadar yapılan çalışmalarda gördüÄŸüm eksiklerden biri; Kur’an-ın konum ve statüsünün belirlenmesine yönelik ciddi bir çalışmanın yapılmamış olmasıdır. Söylem bazında sürekli var olan “Kaynağımız Kur’andır” ifadesinin altı, günümüz koÅŸullarına ve ihtiyaçlarına cevap verecek ÅŸekilde doldurulamamıştır. 

Kur’ana yönelik, gerekli araÅŸtırma ve çalışmalardan uzak kalanların dillerinden düÅŸüremedikleri bu ifade, her sorunun cevabını, “kaynağımız Kur’andır” diyerek geçiÅŸtirenler, deÄŸiÅŸen ÅŸartların ve farklılaÅŸan ihtiyaçların kendini dayatmasıyla zor durumda kalmışlardır. Kur’an-ın kendilerine her ÅŸeyi hazır vereceÄŸini düÅŸünenler, zamanla ihtiyaçların kendini dayatması ile bunun böyle olmadığını, daha iyi görmüÅŸlerdir.  Yine aynı nedenle geçmiÅŸten gelen, “Kur’anda her ÅŸeyin var olduÄŸu” anlayışı da deÄŸiÅŸen ÅŸartlarda ve farklılaÅŸan koÅŸullarda anlamını yitirmiÅŸ ve gerçekte Kur’an incelendiÄŸinde her ÅŸeyin var olmadığı, sadece hayata ve sorunlara karşı insanlara nasıl davranacakları, hangi deÄŸerlerle ÅŸekillenecekleri yönünde bilgiler içerdiÄŸi anlaşılmıştır. Kur’an amacının ve bu amacı gerçekleÅŸtirmek için takip ettiÄŸi yolun iyi anlaşılmamasından, elimizdeki Kur’an metninin muhtevasının netleÅŸmemesinden, konum ve statüsünün belirlenmemesinden kaynaklanan bu anlayış,  Kur’andan gereÄŸi gibi istifade etmeyi zor hale getirmiÅŸlerdir.

Yine geçmiÅŸin ürünü olan içtihat kapısının, geliÅŸen ve deÄŸiÅŸen koÅŸullar karşısında kapalı kalması, düÅŸünce ve eylem donukluÄŸuna sebep olmuÅŸtur. GeçmiÅŸten gelen bilgi külliyatına yönelik kör baÄŸlılık ve taassup, çaÄŸa uygun bir bilgi külliyatının ortaya çıkmasını engellemiÅŸ ve zor hale getirmiÅŸtir. 

ÖrneÄŸin geleneksel anlayışa sahip çevrelerde Kur’ana ulvi ve kutsal bir boyut kazandırılmış ki, Kur’an herkesin ulaÅŸamayacağı, onu âlimlerden baÅŸka kimsenin anlamayacağı bir konuma sokmuÅŸlardır. Böylesi bir yaklaşım, Kur’ana yönelik istifadeyi dar bir alana, belli bir zümreye has kılınmasına neden olmuÅŸtur. Bu yüzden geniÅŸ kesimler, Kur’an-ın sıkça üzerinde durduÄŸu düÅŸünme ve araÅŸtırma melekelerinden uzak kalmış ve bu da Kur’an-ın gereÄŸi gibi anlaşılmasını ve evrensel olma özelliÄŸini sekteye uÄŸratmıştır.  

GeliÅŸen süreç içerisinde, ihtiyaçlara cevap veremeyen bu anlayış ve yaklaşımlar birer birer aşılmaya çalışıldı. Ä°nsanlar Kur’anla muhatap olmaya, onu doÄŸru anlamaya yönelik bir çaba içerisine girdiler. Bu çabalar neticesinde olumlu geliÅŸmeler kendini göstermeye baÅŸladı. En azından insanların araÅŸtırma ve deÄŸerlendirmeye yönelik ufukları geniÅŸledi.

Kur’an üzerinde yapılan çalışmalarda, en büyük eksikliklerden birinin Kur’an-ın konum ve statüsünün netleÅŸtirilmeden anlamaya ve yorumlanmaya çalışılması olduÄŸunu vurgulamıştık. Her ne kadar Kur’an-ın konum ve statüsüne yönelik geçmiÅŸte bize ulaÅŸan bir bilgi varsa da bu bilgi, yetersiz, muÄŸlâk ve sloganik bir düzlemde kalmıştır. ÖrneÄŸin; “Anayasamız Kur’an” gibi ifadeler, sloganik düzlemin dışına çıkamamıştır. Alt yapısı doldurulmayan bu ve benzeri ifadeler, uzun vadede donukluk ve hayal kırıklığına sebep olmuÅŸtur. Kullanılan bu ifadelerin neleri gerektirdiÄŸini,  muhtevayı veya konumu taşıyıp taşımadığını sorgulamadan ve bilmeden kullanmanın, olumsuz neticeler doÄŸuracağı apaçıktır.

Yine, Kur’an-ı daha iyi anlamaya yönelik bakış açılarından biri olan “Kur’an bize iniyormuÅŸ gibi okumak” hitabını hepimiz duymuÅŸuzdur.  Aslında bu söylem insanın kendisini Kur’ana karşı sorumlu hissetmesi açısından güzel, lakin Kur’an-ın amacı ve konumu belirlenmeden, yapılacak böylesi bir yaklaşım, Kur’anı kendi gerçekliÄŸinden ve atmosferinden uzak bir algılamaya ve beklentilere yol açacaktır. Bu ÅŸekilde, sıhhatli bir anlama ve yorumlamaya yönelik, yanlış bir ön kabul olarak zihinlerde yer edinmektedir. BelirttiÄŸimiz gibi, bundan önce ele alınması gerekenler; elimizdeki Kur’an metninin ilk muhataplara olan yaklaşımı ile bizlere olan yaklaşımı arasındaki farkın anlaşılması ve bu ayrımdan yola çıkarak, amacının, konum ve statüsünün netleÅŸmesi olmalıdır. Çünkü elimizdeki Kur’an metninin ilk muhatapları gerçekte biz deÄŸil, Resul zamanındaki insanlardı. Ayetler onların dünyasına inmiÅŸ, onların hüzünlerine, sevinçlerine ortak olmuÅŸ ve içinde bulundukları maddi manevi duruma göre ÅŸekillenmiÅŸtir. Dolayısıyla Kur’an-ın bize hitap ediyor gibi okumamızın anlamı, ilk muhataplardan farklı olacaktır. Ä°lk muhataplar bu anlamda Kur’ana direk muhatap, bizle ise endirekt muhataplarız. Dolayısıyla ilk muhatapların dünyasını, Kur’an-ın aslı içeriÄŸinden ayırıp netleÅŸtirmedikçe, elimizdeki metnin bize olan hitabı ile ilk muhataplara olan hitabını aynılaÅŸtırırız ki, deÄŸiÅŸen koÅŸul ve ihtiyaçlar karşısında çözüm üretmekten ve Kur’andan gereÄŸi gibi istifade etmekten uzak kalırız.

Aynı zamanda Kur’an-ın ilk muhatapların dünyasında yarattığı etkiyi kendi dünyamızda hissetmeyince Kur’an hakkında olumsuz düÅŸünceler oluÅŸmaya baÅŸlar. Ä°lk muhatapların yaÅŸadığı atmosfer teneffüs edilemediÄŸinden, ayetlerin etkileyiciliÄŸini de onlar gibi hissetmeyi beklemek, ciddi bir anlam ve etki yaratmayacaktır. Bu da Kur’ana muhatap olan insanın soÄŸumasına ve Kur’ana karşı duyarsızlaÅŸmasına sebep olmaktadır. Neticede asıl Kur’an-ın istediÄŸi de, birebir bir tabiiyet deÄŸil, Kur’an-ın istediÄŸi evrensel deÄŸerleri, insanların yaÅŸam dünyasında belirleyici kılmaktadır. Bu açıdan Kur’an metni temel alındığında ilk muhataplara yönelik ve ikincil endirekt muhataplara yönelik amacını ve hedeflerini bilmek, Kur’an-ın konum ve statüsünün belirlenmesinde önemli bir basamak olacaktır.

Elimizdeki Kur’an metninin içeriÄŸinin bizim için anlamı, muhtevasının statüsünün belirginleÅŸtirilmesi, Kur’an-ın anlaşılması ve yorumlanmasında önemli bir adımdır. Kur’an-ın sloganik ve duygusal yaklaşımlardan uzak, gerçekçi bir tarzda ele alınması gerekir. Bu ele alışta, muhatapların dünya görüÅŸünü ve Kur’an-ın onlara yönelik hedeflemesini tanımlamak gerekir.

Netice itibariyle, Kur’an-ın anlaşılması ve yorumlanmasında geçmiÅŸten gelen düÅŸünce sistemi belirleyici olmuÅŸ, insanlara Kur’anı anlamaya ve yorumlamaya yönelik bir bakış acısı kazandırmıştır. Ä°rdelenmesi gereken bu bakış acısıdır. Kur’anı anlama ve yorumlamada geçmiÅŸten gelen bu bakış açısı ve yorumlama yöntemi, geçmiÅŸ çağın koÅŸullarını ve dünya bakış acısını yansıtmaktadır. Eksik ve çağımız ÅŸartlarında yetersiz kalan bu bakış açısının deÄŸiÅŸmesi önemli bir dönüm noktası olacaktır.

Kur’ana yönelik eski düÅŸünce sistematiÄŸinin ve bakış açısının yenilenip, saÄŸlıklı bir zemine oturtulması gerekir. Bu da ön kabullerle ilgili bir durumdur. Tarihte en büyük atılımlar, insanların düÅŸünce yöntemini ve öncüllerini deÄŸiÅŸtirebilmekle atılmıştır.

Bir olguya yerleÅŸmiÅŸ (basma-kalıp) bir düÅŸünce sistemiyle yaklaşıldığında ciddi bir farklılık görmek mümkün deÄŸildir. Dolayısıyla izahını yapacağımız ve deÄŸiÅŸmesi gerektiÄŸine inandığımız bir olguyu, ancak insanlara farklı bakış açıları ve deÄŸiÅŸik kalkış noktaları göstererek baÅŸarabiliriz. KiÅŸi taktığı gözlüÄŸün cinsine ve rengine göre görür. Ä°htiyaca binaen doÄŸru gözlüÄŸü bulmak sorunu çözecektir. Åžu ana kadar Müslümanların kullandığı gözlüÄŸün artık ihtiyaçlara cevap veremez olduÄŸu bir gerçektir. Dolayısıyla yapılacak olan bu ihtiyaca cevap verecek yeni bir gözlük ve yeni bir bakış acısı olmalıdır.

Kur’an-ın konum ve statüsüne yönelik bakış acısı ve anlama yöntemi, gereÄŸi gibi oturtulamadığından, Kur’an-ın hedeflediÄŸi bir seviyeye gelinemedi. Kur’an-ın ilk zamanlarındaki gibi üretkenlik ve geliÅŸmeye yönelik adımlar atılamadı. Bu yüzden donuk, hareketsiz ve verimsiz bir yaÅŸam akıntısına girildi. Bunun böyle olması da doÄŸaldı, deÄŸiÅŸen ÅŸart ve koÅŸullara uygun, kendini yenileyemeyen her bir düÅŸüncenin veya sistemin varlığını etkili bir ÅŸekilde sürdürmesi mümkün deÄŸildir. Bu açıdan deÄŸiÅŸmeyen ilkeler ışığında sürekli bir kontrolün ve yenilenmenin ihtiyacı kaçınılmazdır. Kur’anı anlama ve yorumlama da, sahip olunan geçmiÅŸ olumsuz öncüllerin bir kenara bırakılarak, öncelikle elimizdeki kuran metninin amacı, konum ve statüsü belirlenmeye çalışılmalıdır. Böylesi bir belirleme, Kur’ana yönelik bakış açısını belirlemede bir dönüm noktası teÅŸkil edecektir.