Türkiye’de Yıldırımdan Korunma (Paratoner) Sistemleri

Ülkemizde ilk olarak yıldırımdan korunma sistemleri Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu döneminde II.Abdülhamid tarafından Ä°stanbul’daki cami ve yüksek binaların yıldırım deÅŸarjlarından görmüÅŸ olduÄŸu hasar dolayısı ile Alman ÅŸirketlerine ihale edilerek yaptırılmıştır. O dönemde paratoner sistemleri “siper-i saika” olarak adlandırılmıştır. Sonraları bu sistemler diÄŸer Osmanlı vilayetlerinde de uygulanmıştır.

Cumhuriyet döneminde de yıldırımdan korunma uygulaması faraday kafesi ve pasif paratoner olarak devam etmiÅŸtir. Ancak sonraları (1950 ve sonrası) ülkemizde tercih edilen sistem radyoaktif paratonerler olmuÅŸtur.

Radyoaktif paratoner kesintisiz olarak 2001 yılına dek kullanılmıştır. Bu ürünler Americium-241 ve Radium-226 elementleri kullanılarak üretilmekteydi.

Ancak 17 AÄŸustos 1999’daki deprem felaketinden sonra yıkılan binalardaki paratonerlerin de kontrolsüz bir ÅŸekilde bilhassa geri dönüÅŸümcüler tarafından iç muhtevası bilinmeksizin toplanması ve radyoaktivitenin insan saÄŸlığına olumsuz etkileri gerekçesi ile Türkiye Atom Enerjisi Kurumu 2001 yılı sonu itibarı ile radyoaktif paratoner kullanımını kesinlikle yasaklamıştır.

Radyoaktif paratonerlerin kullanım yasağından sonra sektörde bu ürünler yerine eski klasik sistemler (faraday kafesi ve pasif paratoner) ile birlikte aktif paratoner sistemleri kullanılmaya baÅŸlanmıştır.

Eski sistemlere oranla hem kurulum rahatlığı, hem ucuz maliyeti ve hem de etkin koruma sahası çapı nedeniyle aktif paratonerler ülkemizde tercih edilmiÅŸtir.

Önceleri ithal ürünler olarak piyasada yer bulan aktif paratonerler sonraları yerli malı olarak üretilmeye baÅŸlanarak hem yurtiçi hem de yurtdışı pazarında yer bulmuÅŸtur.

Aktif paratonerlerin çalışma ilkesi

Aktif paratonerler elektrostatik alan prensibi ile çalışan yeni kuÅŸak tabir edebileceÄŸimiz en etkili yıldırımdan korunma sistemidir.

Aktif paratonerler erken akış uyarı prensibi ile çalışan paratonerler olarak da anılırlar. Early Streamer Emission Ä°ngilizce sözcük grubunun baÅŸ harfleri alınarak E.S.E aktif paratoner olarak da tanımlanırlar.

Aktif paratonerlerin çalışma prensibi o anki havanın yüklerine göre elektrik alan ÅŸiddetinin arttırılmasına dayanmaktadır. Böylece negatif veya pozitif yıldırım çeÅŸitlerine karşı koruma saÄŸlamış olmaktadır. Yıldırıma karşı korumada en son geliÅŸtirilen bu yöntem hızla yaygınlaÅŸmaktadır. Bu paratonerlerin çalışma prensibi, yıldırım yeryüzü ile birleÅŸmeden önce yakalayarak deÅŸarjı güvenli bir biçimde topraÄŸa aktarmaktır. Aktif paratonerlerde bu nedenle yakalama hızı (   t) önem kazanır. Havada oluÅŸturduÄŸu elektrik alanı sayesinde yıldırıma iletken bir yol hazırlayarak topraÄŸa veren aktif paratonerler havayı iyonize etmediÄŸi için gereksiz

deşarjlara neden olmamaktadır. Aktif paratonerler (ESE), enerjilerini havada oluşan elektrostatik ve elektromanyetik alan yoğunluğu değişiminden alırlar.

Aktif paratonerlerin özellikleri

Aktif paratonerlerin en önemli özellikleri, kurulmuÅŸ oldukları yerlerde dairesel alanda yıldırımdan etkin bir koruma saÄŸlamalarıdır. Dolayısıyla uygun bir projelendirme ile hem ekonomik hem de etkin yıldırımdan korunma aktif paratonerler ile yapılır. Aktif paratoner sistemlerinde paratoner tesisinden topraÄŸa tek noktadan iniÅŸ yeterli olmaktadır. Bununla birlikte çok yüksek binalarda her 20 m’de bir yatayda binanın dış yüzeyince iletkeni döÅŸemek gerekir ki bu sisteme de “kuÅŸaklama” denir. Aktif paratoner sisteminin de tıpkı faraday kafesi gibi topraklamasının son derece iyi olması gerekmektedir.

Aktif paratonerlerin kullanım alanları: Tüm binalara, açık alanlara rahatlıkla ve çeÅŸitli ÅŸekillerde uygulaması yapılan aktif paratonerler okullar, hastaneler, fabrika binaları, baz istasyonları, akaryakıt dolum ve satıs¸ istasyonları, havaalanları, stadyumlar, apartmanlar, yazlık siteler, cami, kilise ve havralar gibi yaÅŸam alanımızda bulunan tüm bina ve tesislerde kullanılmaktadır.