Osmanlı'nın ilk ve son Britanya Şeyhülislamı: Şeyh Abdullah Quilliam

Müslüman olduktan sonra Ä°slam'ı Ä°ngiltere topraklarında yayan, ülkedeki ilk camiyi kuran ve Sultan 2. Abdülhamid'in Britanya ve adalarından sorumlu Åžeyhülislam olarak görevlendirdiÄŸi Åžeyh Abdullah Quilliam, yaptıklarıyla Ä°ngiliz Müslümanları için örnek olmaya devam ediyor.

AA muhabirinin derlediÄŸi bilgilere göre, William Henry Abdullah Quilliam, 1856 yılında Ä°ngiltere'nin Liverpool kentinde dünyaya geldi. Liverpool Enstitüsü'nde eÄŸitimini tamamlamasını ardından 1878'de avukatlık yapmaya baÅŸlayan Quilliam, fakirlerin avukatı olarak tanındı.

Quilliam, hak mücadelesindeki çabalarından dolayı dönemin gazetelerinden Liverpool Courier tarafından Liverpool'un "gayri resmi baÅŸsavcısı" olarak nitelendi.

1887'deki Fas ziyareti, Quilliam'ın hayatının dönüm noktası ve Ä°ngiltere'de bir dönemin baÅŸlangıcı oldu. Ziyaretin ardından 31 yaşında Müslüman olan ve Abdullah adını alan Quilliam, zaman kaybetmeden Liverpool'da Ä°slam'ı yaymaya baÅŸladı.

Ä°ngiltere'deki ilk camiyi kurdu

Ä°slamiyeti sadece kendisinin deÄŸil aynı zamanda toplumların da kurtuluÅŸu olarak gören Quilliam, Müslüman olmasından sadece aylar sonra ülkenin ilk camisi Liverpool Ä°slam Merkezini kurdu.

Aynı zamanda medrese olarak da iÅŸlev gören merkez, o dönem sadece bir boÅŸluÄŸu doldurmakla kalmadı aynı zamanda Ä°slam'ın, kendi topraklarında Ä°ngilizlere doÄŸrudan ulaÅŸtığı bir yer haline geldi.

Sayesinde 600 Ä°ngiliz ay yıldızın altında Müslüman oldu

Quilliam, yaptığı çalışmalarla Viktorya döneminde aralarında yazarların ve soyluların da bulunduÄŸu 600'e yakın Ä°ngilizin Ä°slam'a geçmesine vesile oldu. Ay yıldızla süslenen Liverpool Ä°slam Merkezi, bu kiÅŸilerin ÅŸehadetleriyle uzun süre yankılandı.

Çalışmalarını yazılı alana da taşıyan ve herkese ulaÅŸmayı amaçlayan Quilliam, Ä°ngiltere'de Ä°slam'ın daha iyi anlaşılması amacıyla Faith of Islam (Ä°slam Ä°nancı) adıyla risaleler bastırıp dağıttı. Ä°lk baskısı 1889'da yapılan Faith of Islam, Viktorya dönemi Ä°ngilizlerinin Ä°slam'ı tercih etmesinde de etkili oldu.

Quilliam, Malezya ve Hindistan Müslümanlarının desteÄŸiyle de 1893'te aylık olarak Islamic World (Ä°slam Dünyası) dergisini de yayınlamaya baÅŸladı.

Britanya ve adalarının ilk ÅŸeyhülislamı oldu

Ä°ngiltere'de Ä°slam'ı yayma konusunda gösterdiÄŸi çabaları takdir edilen ve ünü Ä°stanbul'a kadar ulaÅŸan Quilliam, 1891'de Osmanlı Sultanı 2. Abdülhamid tarafından Ä°stanbul'a davet edildi. Quilliam, 1894'te de Britanya ve adalarının ilk Åžeyhülislamı olarak görevlendirildi.

Sultan 2. Abdülhamid adına 1894 yılında Lagos'ta bir caminin açılışını yapan Quilliam, dekorasyonunu halife adına üstlendi.

Quilliam, 1896'da, "alim" sıfatıyla ilk fetvasını, Sudanlı Müslümanlara karşı Ä°ngilizlerin yanında savaÅŸan Mısırlı Müslümanların durumuna iliÅŸkin verdi. Fetvasında Mısırlı Müslümanların Ä°ngilizlerin safında, Sudanlı Müslümanlara karşı savaÅŸmasının haram olduÄŸunu bildirdi.

Bu fetvası tepki çeken ve kendisi ile yakınlarına yapılan saldırılardan sonra çalışmalarını durduran Quilliam, 1908'de Ä°ngiltere'den ayrıldı. 6 yıl sonra yeniden Ä°ngiltere'ye dönen Quilliam, eski arkadaşı Haroun Mustapha Leon'un adıyla yaÅŸamını sürdürdü.

28 Nisan 1932'de hayatını kaybeden Quilliam, Londra yakınlarında Woking'deki Brookwood mezarlığında defnedildi. Hayatının 45 yılını Ä°slam'a adayan ve bunun için baskı gören, saldırıya uÄŸrayan Åžeyh Abdullah Quilliam, yaptıklarıyla bir döneme adını yazdırmakla kalmadı, aynı zamanda sonraki nesiller için hem bir örnek hem de bir gurur kaynadığı oldu.

Ölümünün ardından geçen 88 yıla raÄŸmen ismi yaÅŸatılan Quilliam hakkında yüzlerce çalışma yapıldı. Cardiff Üniversitesi Ä°slam Çalışmaları Merkezi ÖÄŸretim Üyesi Profesör Ron Geaves de, Quilliam hakkında çalışma yapanlardan.

Quilliam'ın Müslüman oluÅŸu

Geaves, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Quilliam'ın ailesinin derin Hristiyan geleneklere sahip olduÄŸunu, genç yaşında düzenli olarak kiliseye gittiÄŸini anlattı.

Quilliam'ın alkol tüketimine karşı olmasının Ä°slam'ı tercih etmesinde önemli bir yeri bulunduÄŸunu vurgulayan Geaves, ayrıca Liverpool'da sokak ÅŸiddetine de dönüÅŸen Katolik ve Protestan ayrışması ile Hıristiyan din adamlarının Viktorya dönemindeki derin eÅŸitsizlikleri onaylamasının da etkisi olduÄŸunu belirtti.

Geaves, Quilliam'ın Hristiyanlıktaki bazı hususlara özellikle de üçlü birlik (teslis) inancına ÅŸüpheyle yaklaÅŸtığını ifade ederek, Ä°ncil'den de ÅŸüphe ettiÄŸini vurguladı.

Quilliam'ın Fas ziyaretinde bir Yahudi ve bir Müslümanla yemeÄŸe katıldığını belirten Geaves,, yemekte her birinden inançlarını savunmasını istediÄŸini ve bu karşılaÅŸma neticesinde Müslümanın söylediklerinden ikna olarak Ä°slam'ı tercih ettiÄŸini anlattı.

Saldırılara rağmen geri adım atmadı

Geaves, Quilliam'ın Ä°ngiltere'deki ilk cami ve medrese olma özelliÄŸine sahip Liverpool Ä°slam Merkezini kurduÄŸuna iÅŸaret ederek, merkezin cami, Ä°slami kültür müzesi, yetimhane, kız ve erkek öÄŸrenciler için ayrı yapılmış 2 okul ve bir matbaayı barındırdığını anlattı.

Quilliam'ın merkezin kuruluÅŸu sırasında çeÅŸitli zorluklarla karşılaÅŸtığını kaydeden Geaves, "Merkezin bulunduÄŸu bina Quilliam'ın 'Ä°sa'nın çarmıha gerilmediÄŸini' söylediÄŸi gerekçesiyle tahliye edildi. Daha sonra tepkiler düÅŸük seviyeli ÅŸiddet ve vandalizm içeren Ä°slam karşıtı davranışa dönüÅŸtü." diye konuÅŸtu.

Çıkardığı gazetede Osmanlı hilafetine baÄŸlılığa deÄŸindi

Quilliam'ın basın faaliyetleri ile Ä°slam'ı yayma ve Müslümanların sorunlarını dünya genelinde Müslüman topluluklara iletme çabasına da deÄŸinen Geaves, "1893-1908 yılları arasında haftalık Crescent (Hilal) gazetesini yayınlamaya baÅŸladı. Bu gazete 80'den fazla Müslüman topluluÄŸa ulaÅŸtırıldı. Bu yayınlarda Osmanlı hilafetine baÄŸlılığa ve Müslümanların sorunlarına deÄŸiniliyordu." ifadelerini kullandı.

Devamı için tıklayınız