Boş bir alan üzerinde yapılaşma düşünüldüğünde, ilk adım, o evlekte(parsel) yerin yapılaşma özelliklerinin belirlenmesidir.
Çalışmalar; yerin duruk (depremsiz) ile dirik (dinamik) yükler altında davranış özelliklerinin ortaya çıkarılmasıdır. Yerin olumsuz özellikleri varsa, bunlar giderilerek, yapılaşma koşulları belirlenerek yapılaşma aşamasına geçilir. Bu tür tanı ile yer onarım çalışmalarına, yer inceleme çalışmaları denir. Yer inceleme çalışmaları jeofizik, jeolojik ile geoteknik çalışmalardan oluşur. Ne yazık ki uzun yıllar boyunca kötü yapılaşma, kötü yer seçimi deneylerini kazanmış ülkemizde, ilgili meslekler arasında görev bölüşümünün olmaması sonucunda kargaşa ortaya çıkmıştır. Böylece yerleşim alanlarına güvensiz yapılar dikilmekte, deprem olduğunda da kamu göçüntüler altında kalmaktadır.
YER İNCELEMELERİ (Zemin Etüdleri)
Yapılar, üzerine dikilecekleri yerin davranış özelliklerine göre yapı (inşaat) sayışmanlarınca (mühendislerince) tasarlanırlar. Yapılaşmayı etkileyen başlıca koşullar;
1. Deprem çekincesi,
2. Göçmeden üst yapı yükünü taşıyabilme,
3. Yerin kaymaması, yamacın duyarlılığı
4. Yerin deprem dalgalarına karşı esneme ile dayanma özellikleri,
5. Yerin baskın sarsılma salınım dönemi
6. Sarsıntının üst yapıya iletilme özelliği,
7. Yerin sarsıntıyı söndürme özelliği
8. Yer ıslaklığı ile sığ suların donatı dizgesini paslandırması,
9. Yerin türü, katmanların eğimi, ana kaya derinliği
10. Yerin geçirdiği evrimler ile yer altı süreksizlikleri,
11. Yeraltında saklı arkeolojik kalıntıların varlığı
gibi özelliklerin yapılaşma öncesi bilinmesini gerektirir. Bu tanı adımı sonucunda şunlara karar verilir;
1. Evleğin yapılaşabilirliği ,
2. Yerin dayanımı, yatay ile düşey yük taşıyabilme özelliği
3. Yapının temel türü biçimi,
4. Yapı en/boy yüksekliğinin,
5. Yapı uzun boyunun oturma doğrultusunun belirlenmesi,
6. Donatı tasarımı,
7. Gerek depremli sarsılırken, gerekse depremsiz durumda kendi ağırlığı altında yapının oturmadan, kaymadan, yan yatmadan, göçmeden ayakta kalabilmesi için koşulların ne olması gerektiği(statik proje)
8. Yapının esnek davranış gösterebilmesi için alınması gereken önlemler,
9. Yerin giderilmesi gereken sorunları ile iyileştirilme yolları
10. Yapılaşacak alan altında kalacak arkeolojik kalıntılar için kurtarma ile koruma kazıları(arkeolojik kazılar.)
olarak sayılabilir.
Bu işlerin ilk bölümünü oluşturan tanı işlerinde jeofizik ile jeoloji sayışmanları (mühendisleri), yapı tasarımı ile yer iyileştirmelerinde yapı (inşaat) sayışmanları (geoteknikciler) sorumluluğu üstlenirler.
Tanı için kullanılan jeofizik ile jeolojik yöntemlerin her biriyle aşağıdaki özellikler bulunur.
JEOFİZİK ÇALIŞMALAR
a. Yapay Sarsım(Sismik) Ölçümler
• Burucu kesme dalgası tezliği (vs), Kaya/toprak ayrımlaması ile, sökülebilirlik, güvenli
taşıma gücü (yapı biliniyorsa), oturma belirleme için (vp), Yatay ile düşey yer basınçları
altında yamulmaları tanımlamak üzere yer esnekliği (E,G,k), Toprağın sıkışabilme özellikleri,
Gevşeklik belirleyici Poisson Oranı (?), Yer oturması (Mv),
• TC Deprem yönetmeliğine göre yapı kökünün(temelin) oturacağı ana kaya derinliği (h)(Vs>
700 m/sn), yapı kökü için uygun olmayan örtü kalınlığı
• Yerin dirik(Dinamik) dayanım özellikleri (N30, c, F, qu, qa, n, e, k, mv), taşıma gücü
b. Elektro Çekimi
• Donatıyı paslandıran ıslaklık ile yüzeyaltı su derinliği
• Gevşek toprak kalınlığı (h), yeraltı katmanları, kalınlık, derinlik ile sayısı
•Derinde toprak/kaya ayrımı
•Yer altı suyu derinliği
c. Titreşimcik Ölçüleri(Yapay, Doğal(Microtremor))
• Yerin sarsıntıyı büyütmesi (b) ile sönümü (s),
• Titreşim tanecik hızı (V) ile yapıya etkisi
• Yer titreşimcik ölçümü (Mikrotremör),
• Yerin baskın doğal titreşim dönemi (T0)
• Yapı katlarının doğal titreşim dönemi (T1)
• Yerin sarsıntıya karşı en güçsüz olduğu doğrultu
• Rüzgar, endüstri, trafik, sarsıntı makinalarının etkisi
d. Yer ivmesi Ölçümü (Strong motion Accelorometre)
• Depremin ivmesi(a) ile yapıya vuracağı yatay güç (F), beklenen vuruş doğrultusu
• Yerin sarsıntıyı büyütmesi (b),
• Yerin alt-üst salınım dönemi (TA – TB)
e. Deprem Çekincesi
• Yapı ömrü içinde beklenen en büyük deprem (M), ivmesi (a), yıkım gücü(şiddeti) (I), statik
tasarım için önerilen değer,
• 75, 100,500, 2000 yıl içinde beklenen deprem büyüklükleri(M) ile beklenen ivme, kırma
doğrultuları, derinlikleri, kırma atımları(yanal, düşey)
• Yerleşim ile yapılaşmayı etkileyecek diri kırık konumları, kırıkların uzanımları, depremler
beklentileri.
• Diri kırıkların yerleri
JEOLOJİK ÇALIŞMALAR
a. Yeryapısı, tortul ile anakaya birimleri
b. Yerkırıkları, yeraltısuyu, yerkayma ile akması
c. Yer birimlerinin sayışmanlık•(mühendislik) özelliklerine göre ayrımlanması
d. Sorunlu alanların (kayma,sıvılaşma,baskın) yuruklanması( haritalanması).
e. Avkulanma (tektonizma)( kırıklar, kıvrımlar, devrilmeler, bindirmeler)
f. Katman ardalamaları, yanal süreksizlikler
JEOTEKNİK ÇALIŞMALAR
a. Yapı denge sayavında (Statik Hesapta) kullanılacak yer ile deprem bilgilerinin değerlendirilmesi.
b. Yer türü, birimlerin özeliklerine göre ayrımı, duruk (depremsiz) dayanım özellikleri (N30, c, F, qu, qa, n, e, k), tasarım güvenlik(emniyet) gerilmesinin temel türüne, yapı özelliğine ayarlanması, yatak katsayısının seçim, deprem yüklerinin yapıya yansıtılması
c. Yerdeki sorunların iyileştirilme işleri( kayma durdurma, taşıma gücünü arttırma, sıvılaşmayı giderme, oturmayı önleme, yer kurutma ile suyu uzaklaştırma(drenaj), yapı ayağını ıslaklıktan yalıtma), temel türü seçimi, sakıncaların giderilmesi ile önlemlerin alınması, deney çukuru ile yer delgilerinin (sondaj)tasarlanması.
BİLİM DALI KAPSAMLARI
Jeofizik, Yeraltı bilimidir. Yerin iç yapısı ile yerin sarsıntı ile yük altında dirik(dinamik) davranışını araştırır, yer altı kaynaklarını elektronik aygıtlarla ölçerek arar.Deprem Bilim(Sismoloji), Jeofiziğin bir alt koludur. Yersarsıntılarının(deprem) oluş kökenini, işleyişini, boyutunu, etkileri ile yer yapısını çalışır.
Jeoloji, Yer yüzeyini gözlemleyen ana bilim dalıdır. Yerin üst yapısı ile yerin geçirdiği evrimler ile değişimleri çalışır. Yer altı kaynaklarını gözlemsel bilgilerle arar.
Çalışmalar; yerin duruk (depremsiz) ile dirik (dinamik) yükler altında davranış özelliklerinin ortaya çıkarılmasıdır. Yerin olumsuz özellikleri varsa, bunlar giderilerek, yapılaşma koşulları belirlenerek yapılaşma aşamasına geçilir. Bu tür tanı ile yer onarım çalışmalarına, yer inceleme çalışmaları denir. Yer inceleme çalışmaları jeofizik, jeolojik ile geoteknik çalışmalardan oluşur. Ne yazık ki uzun yıllar boyunca kötü yapılaşma, kötü yer seçimi deneylerini kazanmış ülkemizde, ilgili meslekler arasında görev bölüşümünün olmaması sonucunda kargaşa ortaya çıkmıştır. Böylece yerleşim alanlarına güvensiz yapılar dikilmekte, deprem olduğunda da kamu göçüntüler altında kalmaktadır.
YER İNCELEMELERİ (Zemin Etüdleri)
Yapılar, üzerine dikilecekleri yerin davranış özelliklerine göre yapı (inşaat) sayışmanlarınca (mühendislerince) tasarlanırlar. Yapılaşmayı etkileyen başlıca koşullar;
1. Deprem çekincesi,
2. Göçmeden üst yapı yükünü taşıyabilme,
3. Yerin kaymaması, yamacın duyarlılığı
4. Yerin deprem dalgalarına karşı esneme ile dayanma özellikleri,
5. Yerin baskın sarsılma salınım dönemi
6. Sarsıntının üst yapıya iletilme özelliği,
7. Yerin sarsıntıyı söndürme özelliği
8. Yer ıslaklığı ile sığ suların donatı dizgesini paslandırması,
9. Yerin türü, katmanların eğimi, ana kaya derinliği
10. Yerin geçirdiği evrimler ile yer altı süreksizlikleri,
11. Yeraltında saklı arkeolojik kalıntıların varlığı
gibi özelliklerin yapılaşma öncesi bilinmesini gerektirir. Bu tanı adımı sonucunda şunlara karar verilir;
1. Evleğin yapılaşabilirliği ,
2. Yerin dayanımı, yatay ile düşey yük taşıyabilme özelliği
3. Yapının temel türü biçimi,
4. Yapı en/boy yüksekliğinin,
5. Yapı uzun boyunun oturma doğrultusunun belirlenmesi,
6. Donatı tasarımı,
7. Gerek depremli sarsılırken, gerekse depremsiz durumda kendi ağırlığı altında yapının oturmadan, kaymadan, yan yatmadan, göçmeden ayakta kalabilmesi için koşulların ne olması gerektiği(statik proje)
8. Yapının esnek davranış gösterebilmesi için alınması gereken önlemler,
9. Yerin giderilmesi gereken sorunları ile iyileştirilme yolları
10. Yapılaşacak alan altında kalacak arkeolojik kalıntılar için kurtarma ile koruma kazıları(arkeolojik kazılar.)
olarak sayılabilir.
Bu işlerin ilk bölümünü oluşturan tanı işlerinde jeofizik ile jeoloji sayışmanları (mühendisleri), yapı tasarımı ile yer iyileştirmelerinde yapı (inşaat) sayışmanları (geoteknikciler) sorumluluğu üstlenirler.
Tanı için kullanılan jeofizik ile jeolojik yöntemlerin her biriyle aşağıdaki özellikler bulunur.
JEOFİZİK ÇALIŞMALAR
a. Yapay Sarsım(Sismik) Ölçümler
• Burucu kesme dalgası tezliği (vs), Kaya/toprak ayrımlaması ile, sökülebilirlik, güvenli
taşıma gücü (yapı biliniyorsa), oturma belirleme için (vp), Yatay ile düşey yer basınçları
altında yamulmaları tanımlamak üzere yer esnekliği (E,G,k), Toprağın sıkışabilme özellikleri,
Gevşeklik belirleyici Poisson Oranı (?), Yer oturması (Mv),
• TC Deprem yönetmeliğine göre yapı kökünün(temelin) oturacağı ana kaya derinliği (h)(Vs>
700 m/sn), yapı kökü için uygun olmayan örtü kalınlığı
• Yerin dirik(Dinamik) dayanım özellikleri (N30, c, F, qu, qa, n, e, k, mv), taşıma gücü
b. Elektro Çekimi
• Donatıyı paslandıran ıslaklık ile yüzeyaltı su derinliği
• Gevşek toprak kalınlığı (h), yeraltı katmanları, kalınlık, derinlik ile sayısı
•Derinde toprak/kaya ayrımı
•Yer altı suyu derinliği
c. Titreşimcik Ölçüleri(Yapay, Doğal(Microtremor))
• Yerin sarsıntıyı büyütmesi (b) ile sönümü (s),
• Titreşim tanecik hızı (V) ile yapıya etkisi
• Yer titreşimcik ölçümü (Mikrotremör),
• Yerin baskın doğal titreşim dönemi (T0)
• Yapı katlarının doğal titreşim dönemi (T1)
• Yerin sarsıntıya karşı en güçsüz olduğu doğrultu
• Rüzgar, endüstri, trafik, sarsıntı makinalarının etkisi
d. Yer ivmesi Ölçümü (Strong motion Accelorometre)
• Depremin ivmesi(a) ile yapıya vuracağı yatay güç (F), beklenen vuruş doğrultusu
• Yerin sarsıntıyı büyütmesi (b),
• Yerin alt-üst salınım dönemi (TA – TB)
e. Deprem Çekincesi
• Yapı ömrü içinde beklenen en büyük deprem (M), ivmesi (a), yıkım gücü(şiddeti) (I), statik
tasarım için önerilen değer,
• 75, 100,500, 2000 yıl içinde beklenen deprem büyüklükleri(M) ile beklenen ivme, kırma
doğrultuları, derinlikleri, kırma atımları(yanal, düşey)
• Yerleşim ile yapılaşmayı etkileyecek diri kırık konumları, kırıkların uzanımları, depremler
beklentileri.
• Diri kırıkların yerleri
JEOLOJİK ÇALIŞMALAR
a. Yeryapısı, tortul ile anakaya birimleri
b. Yerkırıkları, yeraltısuyu, yerkayma ile akması
c. Yer birimlerinin sayışmanlık•(mühendislik) özelliklerine göre ayrımlanması
d. Sorunlu alanların (kayma,sıvılaşma,baskın) yuruklanması( haritalanması).
e. Avkulanma (tektonizma)( kırıklar, kıvrımlar, devrilmeler, bindirmeler)
f. Katman ardalamaları, yanal süreksizlikler
JEOTEKNİK ÇALIŞMALAR
a. Yapı denge sayavında (Statik Hesapta) kullanılacak yer ile deprem bilgilerinin değerlendirilmesi.
b. Yer türü, birimlerin özeliklerine göre ayrımı, duruk (depremsiz) dayanım özellikleri (N30, c, F, qu, qa, n, e, k), tasarım güvenlik(emniyet) gerilmesinin temel türüne, yapı özelliğine ayarlanması, yatak katsayısının seçim, deprem yüklerinin yapıya yansıtılması
c. Yerdeki sorunların iyileştirilme işleri( kayma durdurma, taşıma gücünü arttırma, sıvılaşmayı giderme, oturmayı önleme, yer kurutma ile suyu uzaklaştırma(drenaj), yapı ayağını ıslaklıktan yalıtma), temel türü seçimi, sakıncaların giderilmesi ile önlemlerin alınması, deney çukuru ile yer delgilerinin (sondaj)tasarlanması.
BİLİM DALI KAPSAMLARI
Jeofizik, Yeraltı bilimidir. Yerin iç yapısı ile yerin sarsıntı ile yük altında dirik(dinamik) davranışını araştırır, yer altı kaynaklarını elektronik aygıtlarla ölçerek arar.Deprem Bilim(Sismoloji), Jeofiziğin bir alt koludur. Yersarsıntılarının(deprem) oluş kökenini, işleyişini, boyutunu, etkileri ile yer yapısını çalışır.
Jeoloji, Yer yüzeyini gözlemleyen ana bilim dalıdır. Yerin üst yapısı ile yerin geçirdiği evrimler ile değişimleri çalışır. Yer altı kaynaklarını gözlemsel bilgilerle arar.
Facebook Yorum
Yorum Yazın