Kronoloji

1800’lü yılların sonlarına doğru Yahudi halkının Avrupa’da artan zulüm ve anti-Semitizmin üstesinden nasıl gelebileceği sorusu ortaya çıktı. Kutsal Kitap’ta Vaad edilmiş Topraklar, Ortadoğu’da Filistin’de bir Yahudi vatanı kurmak için siyasi bir harekete yani Siyonizm’e kapı araladı.

1920’den 1947’ye kadar, Britanya İmparatorluğu’nun Filistin’de bir görevi vardı. O zamanlar Filistin tüm İsrail’i ve bugünün işgal altındaki topraklarını, Gazze’yi, Batı Şeria’yı, içeriyordu. Kutsal Topraklara göç eden Yahudi halkının artan sayısı bölgede gerginliği artırdı.

Orta Doğu bölgesinde, 20. yüzyılın ilk yarısında Avrupa genel olarak pek çok istikrarsızlığa katkıda bulundu. Özellikle Britanya İmparatorluğu bölgede önemli bir rol oynadı...

Birinci Dünya Savaşı sırasında, 1916’da Arap liderlerini Osmanlı İmparatorluğu’na karşı ayaklanmaya ikna etti. Buna karşılık, İngiliz hükümeti Filistin de dahil olmak üzere bölgede bağımsız bir Arap devletinin kurulmasını destekleyecekti.

Bununla birlikte, buna aykırı olarak ve 1917’de, İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Arthur Balfour bir bildirge yayınladı (Balfour Deklarasyonu). İngiliz İmparatorluğunun Filistin’de bir Yahudi vatanı kurulması adına desteğini açıkladı.

Başka bir komplikasyon olarak, İmparatorluk Britanyası ile Fransa arasında Osmanlı İmparatorluğu’nu bölmek, Arap vilayetlerini bölmek ve bölgenin kontrolünü ele alacak bir anlaşma vardı. Savaş ganimetleri paylaşılacaktı. Afrika’nın Avrupa imparatorlukları arasında oylandığı 1885 Berlin Konferansı’nda olduğu gibi, Orta Doğu’nun bazı kısımları da parçalanacaktı; bu da yapay sınırlar, monarşilerin, diktatörlerin ve kuklalar olarak kabul edilebilecek diğer liderlerin desteklenmesi anlamına geliyordu...

2. Dünya Savaşı sonrası.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, yeni kurulan Birleşmiş Milletler (daha sonraları daha az gelişmekte olan ülkeler de üye olmuştu) Filistin’in iki devlete ve Kudüs’ün uluslararasılaştırılmasına ve bölünmesini tavsiye etti. Azınlık Yahudileri toprağın çoğunluğunu aldı.

Kasım 1947’de BM Genel Kurulu, Filistin’in Arap ve Yahudi devletlerine bölünmesini tavsiye etmek için ezici bir şekilde oy verdi. İki devlet bir ekonomik birliğe katılacaktı ve Kudüs Birleşmiş Milletler tarafından yönetilecekti. Araplar toprağın yüzde 43’ünü, yüzde 57’sini ise Yahudiler alacaktı. Yahudi kısmı daha iyi bir toprak idi. 1947’nin sonunda Yahudiler tarafından satın alınan Filistin yüzdesi yüzde 7’den azdı. Yahudi toprağı alımları, önerilen Yahudi devletinin sadece yüzde 10’unu oluşturuyordu. Yahudiler Filistin nüfusunun üçte birinden azını oluşturuyordu. Dahası, Yahudi devleti, yeni devlet nüfusunun yüzde 50’sinden azını oluşturan 497.000 Arap’ı da içeriyordu.

Dönemin 33. ABD Başkanı Truman’ın Filistin’deki bir Yahudi devletinin kurulmasını destekleme kararı, ABD’nin Araplarla ilişkileri ve bölgeye olası Sovyet nüfuzu ihtimalinden endişelenen Dışişleri Bakanlığı’nın ve diğer dış politika uzmanlarının tavsiyesine karşı yapıldı. Savunma Bakanlığı Sekreteri James Forrestal ve Loy Henderson, o sırada Dışişleri Bakanlığı’nın Yakın Doğu ilişkilerinden sorumlu şefi. Henderson, bu bölünmenin yalnızca Amerikan karşıtlığı yaratmakla kalmayacağını, aynı zamanda ABD askerlerinin de bunu uygulamaya koymasını gerektireceği konusunda uyardı. ABD’nin ve BM’nin kendi kaderini tayin ilkelerini ihlal ettiği yönündeki inancını belirtti.

Ancak Truman, partinin siyasi çıkarları ve bölme sorununun dış politika çıkarımları hakkında endişeliydi.

Bazı durumlarda, Filistin’deki Yahudilerin kabulü ve devleti desteklemesi, başka bir politik açıya sahip olabilir. Bu destek, Avrupalı Yahudileri 1920’lerden beri Amerika Birleşik Devletleri’nden uzak tutan ve onları Nazilerin merhametine bırakmış olan ABD göçmen kotalarının hassas meselesini tersine çevirdi. Başka bir deyişle, Siyonizm’e destek, Yahudilerin anti-Semitik görünmekten kaçınmak için ABD’ye gelmesini istemeyen insanlar için uygun bir yol olabilir. Amerikan klasik liberalleri ve Amerikan Musevilik Konseyi de dahil olmak üzere diğerleri kotalara karşı çıktılar ve mültecilerin çoğunun ABD’ye gelmeyi tercih etmeleri muhtemeldi.

Kasım 1947 ortasına gelindiğinde, Truman yönetimi Siyonist kampa sıkı sıkıya bağlıydı. Dışişleri Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler’e yapılan ABD misyonu, Negev’i Yahudi’den Filistin devletine kaydırmak için bölünme kararının değiştirilmesi gerektiğine karar verdiğinde, Truman, onlara karşı ana Siyonist örgüt olan Yahudi Ajansı ile birlikte hareket etti. Birleşik Devletler, üye devletleri ülkesine geri gönderilemeyen Yahudi mültecileri kabul etmeye çağıran BM kararına karşı oy kullandı.

İsrail Devleti 14 Mayıs 1948’de ilan edildi, ancak Arap devletleri Filistin’in bölünmesini ve İsrail’in varlığını reddetti. Araplar; Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, Suudi Arabistan, Yemen ve Mısır orduları saldırdı ancak İsrail ordusu tarafından yenilgiye uğradı.

Yahudi halkı anavatanlarını oluşturmada başarılı olsa da, Filistin de yoktu ve Kudüs’ün uluslararasılaşması da yoktu. Örneğin 1948’de Filistinliler yeni İsrail’den Ürdün, Mısır, Lübnan ve diğer bölgelerdeki mülteci kamplarına sürüldü. En azından 750.000 kişinin sürüldüğü söyleniyor. Siyonist örgütler birçok Yahudiyi İsrail’e göç etmeye teşvik etti.

1956’da İngiltere, Fransa ve İsrail, Mısır’ın Süveyş kanalını devletleştirmesinden sonra Sina yarımadasını işgal ettiler... Mısır yenilirken, uluslararası özellikle ABD baskısı ile geri çekilmeleri zorlandı...

1967’de İsrail, aynı zamanda Mısır, Suriye ve Ürdün’e sınırları boyunca Arap birliklerine karşı önleyici önlemler aldı. İsrail, Suriye sınırındaki kuzeydeki stratejik Golan Tepeleri, Ürdün’den Batı Şeria ve Mısır’ın Gazze şeridi gibi önemli toprak parçalarını ele geçirdi. Aslında, İsrail bu savaşın gerçekleştiği altı gün içinde büyüklüğünü ikiye katladı. O zamandan beri, uluslararası hukukun ve BM kararlarının gerektirdiği gibi, müzakereler 1967 öncesi topraklarına geri dönüyor.

1973’te Mısır ve Suriye, Yom Kippur’un Yahudi kutsal gününde İsrail’e karşı kayıp topraklarını geri alma girişiminde bulundu, ancak başarısız oldu.

1978’de, İsrail, Mısır ve ABD arasında Camp David anlaşmaları imzalandı ve İsrail, aralarındaki barış karşılığında Sina’yı Mısır’a geri verdi. Arap dünyasında birçokları için Mısır, ABD’nin baskısını azalttı. ABD ve İsrail’e, karşı bu büyük bir başarıydı.

1978’de, birçok Filistinli mültecilerinin de bulunduğu ve Güney Lübnan’dan Hizbullah’a yönelik saldırıların artması ve İsraile karşılık verilmesi sonucunda Lübnan, İsrail tarafından işgal edildi... 1982’de İsrail, Yaser Arafat’ın FKÖ’nün yerlerini ve Hizbullah’ın misillemelerini bombalama girişimleri sırasında kanlı çatışmalar oldu. 1985’te İsrail, Güney Lübnan şeridini Güvenlik Bölgesi ilan etti. Bu, BM tarafından asla kabul edilmedi ve bu yüzden de İsrail her zaman bu ulusu işgal etti. Lübnan tarafında daha çok olmakla birlikte her iki tarafta da birçok sivil öldü. İsrail güçleri birçok kez katliamla suçlandı. 22 yıl sonra, İsrail Mayıs 2000’de çekildi. İsrail’in önde gelen isimlerinden biri de İsrail Başbakanı Ariel Sharon idi.

1980’lerin sonunda Filistin ayaklanması geldi. İntifada. Başlangıçta şiddet karşıtı hareketlerin çoğu varken, ana akım medya şiddet üzerine yoğunlaştı. Genç Filistinliler, İsrail askerlerine, sapanlardan ve taşlardan başka bir şeyle karşı koymadı. İsrail ordusu tarafından binlerce kişi öldürüldü. Birçok intihar eylemcisi, İsrail askerlerini öldürdü ve başka zararlara neden oldu. Gene Her iki tarafta da bir çok sivil kaybı yaşandı...

1993, İsrail’in FKÖ’nü tanıması ve Filistinlilerin İsrail topraklarına verdikleri tazminatın sona ermesi ve bunun karşılığında sınırlı özerklik sağlaması nedeniyle Oslo Barış Anlaşması sağlandı. Lakin bu, Filistin halkına değil, yalnızca İsrail’e fayda sağlayan tek taraflı bir anlaşma olarak eleştirilmiştir. Aslında İsrail, bu anlaşma ile kara, su, yollar ve diğer kaynakların kontrolünün ele geçirmiş oldu...

1994 yılında İsrail, yirmi yedi yıllık Gazze Şeridi işgalini sonlandırdı...

1995’te, en son barış süreçlerine katılan İsrail Başbakanı Yitzhak Rabin, Yigal Amir adında aşırı sağcı bir İsrail’li öğrenci tarafından vurularak öldürüldü...

Nisan 1996’da, İsrail kuvvetleri 17 gün boyunca Lübnan’ı bombaladı ve Hizbullah’ın Kuzey İsrail’in nüfuslu bölgelerine ateş ederek misilleme yaptı. İsrail, burada barınan 800 sivilin 100’ünün öldürülmesiyle sonuçlanan bir BM sığınağını da bombaladı. BM, kasıtlı olduğunu iddia etti.

Ekim 1998’de, İsrail’in, Batı Şeria’dan az da olsa geri çekilmesinin ana hatlarını belirten Wye Nehri Mutabakatı imzalandı ancak İsrail, 1999’da uygulamaya konan iç anlaşmazlıklar nedeniyle bunu askıya aldı.

2000’li yıllar.

2000 yılının başlarına kadar devam eden girişimler ve Wye Nehri anlaşmasının devamıyla birlikte Filistinlilerin yerleşim yerlerinin yok edilmesi ve İsrail yerleşimcileri için yeni yerlerin inşaa edilme süreci başlatıldı...

2000 yılında yapılan Camp David zirvesi, Kudüs’e çözüm getiremedi.

2000 yılının sonuna doğru, eski İsrail askeri generali ve sonraları İsrail’in başbakanı Ariel Şaron, 1000 askerin eşliğinde, İsrailliler tarafından Tapınak Dağı olarak adlandırılan Müslümanların kutsal yeri, Haremi Şerif (Asil Tapınak) tarafından ziyaret edildi. Ziyaret sonucunda burası İsrail toprakları ilan edildi. Şaron uzun süredir katliamlarla suçlanan askeri günlerinde genellikle barış sürecine karşı görülüyordu. Bu, Filistinlileri çileden çıkarıyor ve bir dizi protesto, şiddete ve bir başka büyük ayaklanmaya, intifadaya yol açtı.

Arafat’ın İsrailliler tarafından silahlandırılmış bir polis gücüne başkanlık ettiği Filistin Ulusal İdaresi, Filistin halkının tüm çıkarlarına hizmet etmediği için eleştirilmiştir.

Bütün bu dönemde Filistin halkı yoksulluktan muzdarip olmakla birlikte sınırlı haklara sahipti. İsrail işgal bölgelerini işgal edilen topraklara doğru genişletmeye devam ederek, vaat edilene kıyasla daha az arazi bıraktı. İsrail’de yaşayan birçok Filistinli tam vergi öderken oy kullanma hakkına veya sınırlı haklara sahip değildir. Onlarca yılı aşkın süredir Filistin halkı bir askeri işgal altında yaşıyor.

Filistinlilere karşı muamelenin hayal kırıklığı ve adaletsizliği, Arap dünyasında ABD / İsrail politikalarına karşı birçok vatandaşı kızdırdı.

2002 yılında, İsrail, Batı Şeria’da Filistinlilerin İsrail şehirlerine ve yerleşim yerlerine girmelerini engellemek için geniş çaplı bir güvenlik duvarı inşaatına başladı. Çoğunlukla işe yarıyor gibi görünse de, bu büyük çitler, İsrail’i uluslararası eleştirilerin odağı haline getirdi. İsrail ayrıca tartışmalı yerleşim programlarına tartışmalı bölgelerde devam etti.

Bush ve İsrail’in Arafat’tan duyduğu hoşnutsuzluk halka yansıtıldı. Dönemin ABD Başkanı George Bush bir konuşmasında, Filistin halkına yeni liderler seçmeye ve İsrail’in yaşayabilir, inandırıcı bir Filistin devletinin ortaya çıkmasını desteklemek için somut adımlar atmasını önerdi.

2003 yılında İsrail, intihar saldırılarının ardındaki baş örgüt olan Hamas’a karşı kampanyasını hızlandırdı.

Arafat’ın kendisi ve iktidardaki fatah partisi de Filistinlilerin kendileri tarafından giderek daha fazla yozlaşmış ve etkisiz görülüyordu...

Aynı yıl ABD (İsrail’le birlikte Cumhurbaşkanı Yaser Arafat’la doğrudan görüşmeyi reddetti), Filistin Başbakanı Mahmud Abbas’ın seçimini destekledi... Aynı sene Filistin tarafı ateşkes ilan ederken, İsrail Hamas liderlerine suikast düzenlemeye devam etti.

2004 yılında Sharon, Gazze Şeridi’nden askerlerin yerleşim yerlerinden geri çekilmesini, ancak Batı Şeria’daki en büyük yerleşimlere bağlılığını duyurdu.

İntihar bombardımanları ve İsrail hava saldırıları devam etti... İsrail Hamas’ın manevi lideri Şeyh Ahmed Yasin’e ve kısa süre sonra Abdel Aziz el Rantissi’ye ve bir üst düzey lidere suikast düzenledi.

Batı Şeria’da devam eden protestolara rağmen güvenlik çitleri inşaatı devam etti. İsrail’in yüksek mahkemesi değişikliklerini istedi. Uluslararası Ceza Mahkemesi, bariyerin yasadışı olduğunu, ancak İsrail’in yasalara uymadığını söyledi.

Filistin’deki kargaşa, Hamas, El Fetih, İslami Cihad ve diğer güvenlik güçlerinin nasıl reform edileceği konusundaki tartışmalar gündeme oturdu...

2004 yılının Kasım ayında Arafat’ın ölümünden sonra Abbas, FKÖ’nün başkanı oldu.

2005’in başında Abbas, Filistin Yönetimi Başkanı seçildi. Hamas ve İslami Cihad’a geçici bir ateşkes kararı aldırmayı başardı. Aynı yılın Eylül ayında, Gazze Şeridi’nden çekilme, direnişe ve yerleşimcilerin protestosuna rağmen tamamlandı.

2005’in sonlarına doğru, İsrail Başbakanı Şaron, sağ kanattan Likud partisinden istifa ederek, daha hızlı bir şekilde popülerlik kazanan daha merkezci Kadima partisini kurdu. Sol kanat İşçi Partisi’nin liderliğini kısa süre önce kaybeden Eski Başbakan Şimon Peres, Şaron’un daha büyük bir İsrail için sağ kanat ideolojisinden uzaklaşıp Filistinlilerle müzakere edilen barıştan yana olduğu görüşüne güvenerek Kadima’ya katıldı. (İşçi Partisi uzun süredir iki partili bir çözüm çağrısında bulundu, ancak işgal altındaki topraklarda Yahudi yerleşimlerinin eleştirilmesine neden oldu).

İsrail, etkisiz Filistin Ulusal İdaresi’nin kendi topraklarındaki intihar bombacıları ve diğer unsurları kırmak için bir şeyler yapmasını talep ederken, resmi binaları bombalamaya devam etti... Bu aynı zamanda İsrail’le barış fikrini sevmeyen Hamas gibi daha aşırı grupların gücünü, otoritesini ve nüfuzunu da arttırdı...

2006’nın başlangıcında Hamas’ın örgütlenmesinin daha da güçlendiğini gördük.

Ehud Olmert, Nisan 2006’da İsrail’in yeni başbakanı oldu.

ABD’nin Orta Doğu’daki katılımı da kritik bir konu olarak görülüyor. ABD ve Batı’nın bölgedeki çıkarları genellikle petrolden kaynaklanıyor. İsrail ve Filistin topraklarının kendi petrolleri yoktur, ancak devletler tarafından kuşatılmıştır. İsrail’in güçlü askeri ve mali desteği bölgedeki güçlü bir müttefikliğe sahip olmak için iyi bir yoldur. (Bu sebepten ötürü, diğer Arap liderleri ve yöneticiler de desteklenmiş ve hatta iktidara yardım etmişlerdir. Saddam Hüseyin bunlardan biriydi. Alınabilecek liderler, bölgedeki olası halk ayaklanmasına karşı ve dolayısıyla ABD, güvenliğini sağlamaya yardım ediyor. Yani ulusal çıkarları korunuyor ve yerel kuklalar kar ederken, bölge halkı acı çekiyor ve kaybediyor.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, İsrail’i eleştiren çeşitli kararları kabul etmeye çalışırken, ABD neredeyse hepsini veto etti. Yine de, İsrail’in 1967 savaşında ele geçirilen toprakları geri vermesini talep eden bazı kararlar vardı... (BM Çözünürlüğü 242 gibi). 1948 BM Kararı 181, hem Yahudilerin hem de Arapların İsrail’de yaşamalarına izin verdi ki bu bazı grupların İsrail’in olmaması gerektiği iddialarına ters düşüyor. Çoğunlukla uluslararası toplum İsrail’in hareketsizliğini eleştiriyor... İsrail toprak genişlemesi ve yerleşimleri devam etti. ABD, İsrail’e, Orta Doğu’daki en gelişmiş ve en üst düzey orduya sahip olduğu ölçüde, muazzam askeri yardım sağladı. Yüksek teknoloji, askeri endüstrileri de çok ileri düzeydedir. İsrail’in nükleer silah kapasitesi de var.

İsrail’in Hamas ve Hizbullah’a karşı yürüttüğü bir dizi toplu suikast sonucu, 2006’lı yılların ortalarında İsrail’e karşı şiddetli misillemeler oldu. Bu, İsrail’in Lübnan’a ve Hizbullah’a karşı hava saldırısı ile çatışmanın tırmanmasına yol açtı ve şehirlerin ana altyapılarının çoğunu kullanılamaz hale getirdi. Hizbullah, İsrail’deki şehirleri ve kasabaları hedef almak üzere birçok roketle misilleme yaptı. Hem Hizbullah hem de İsrail sivilleri hedef aldı...