Doğu Akdeniz’de neler oluyor?

Yılın başından bu yana, Doğu Akdeniz, önemli jeostratejik ve enerji piyasası etkilerine neden olacak iki önemli gelişme yaşadı. Kıbrıs’ın güney kıyılarındaki en büyük üçüncü doğal gaz kaynaklarının Exxon Mobil tarafından keşfi ve Ocak ayında Kahire’de bölgesel enerji forumu.

Bu gelişmeler, enerji sorunlarının yeni bölgesel dinamiklerde daha büyük bir rol oynayacağını ve yeni kahramanların bu yeni keşfedilen kaynakları kullanmak için rekabet edeceğini doğrulamaktadır.

Rekabet, bölgede mevcut olanların çözümünü kolaylaştırmak veya daha fazla işbirliği ve refah sağlamak yerine yeni çatışmalar yaratabilir.

Jeopolitik nedenlerle Türkiye, Rusya ile devam eden Türk Akımı projesi, Azerbaycan ile Trans Anadolu Boru Hattı Projesi (TANAP) ve İran ile Doğu Anadolu gaz iletim hattı sayesinde, enerji piyasaları ve tedarikçilerine karşı güçlü bir stratejik konumdadır.

Türkiye, bulunduğu yerin ışığında, yalnızca kendi enerji talebini güvence altına almakla kalmayıp, aynı zamanda kendisini Avrupa pazarları için bir enerji merkezi olarak konumlandırma potansiyeline ve hırsına da sahiptir.

Bununla birlikte, Türkiye’nin bu arzu edilen pozisyona ulaşmasının önünde duran büyük engeller var. Burada gaz ithalatçı Rusya’nın önemli bir rolü var.

Türk Akımı şimdilik gaz talebini karşılarken, birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi, Türkiye de Rusya’ya bağımlılığı azaltmak için ithalatını çeşitlendirmenin yollarını arıyor.

Her ne kadar Rusya’dan kaynaklanan ithal gazların payı son yıllarda sürekli olarak azalmış olsa da, hala yüzde 50’den fazla. Ayrıca, yüzde 17 ile Türkiye’nin ikinci en büyük gaz karışımındaki payı son yıllarda İran’dan ithal edildi.

Türkiye, Amerika’nın İran yaptırımlarından bir süre muafiyet aldı, ancak bu geçici bir düzenlemeydi. ABD’nin İran’a uyguladığı nükleer kaynaklı ikincil yaptırımlar nedeniyle Türkiye’nin başka kaynaklar bulması gerekebilir.

Türk devleti, Türkiye’nin bölgede ana enerji merkezi haline gelmesini istiyorsa, her şeyden önce güvenilir ve çeşitli enerji kaynaklarını güvenceye alması gerekir.

Bu koşulları göz önünde bulundurarak Doğu Akdeniz’deki büyük gaz kaynaklarının keşfi ve Türkiye’den boru hatlarının Avrupa’ya en verimli yol olacağı gerçeği çok önemli bir nokta... Ancak çözülmemiş olan Kıbrıs meselesi ve bölgedeki ülkelerle çekişmeli ilişkiler bu konuda diğer önemli engellerdir.

Bir tarafta Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkiye, diğer taraftan uluslararası tanınmış AB üyesi devletleri ve Güney Kıbrıs...

Başlangıçta, bazıları, çıkacak enerjiden elde edilecek gelirin birkaç yüz milyar dolar olması ihtimalinin her iki tarafın da uzun süren çatışmalarına çözüm bulmaları yönündeki umudunu dile getirdi. Bu daha sonra Türkiye ve AB’nin ilişkilerinde Gümrük Birliği’nin güncellenmesi gibi pek çok konunun üstesinden gelmesini sağlayabilirdi.

Ancak bu umutlar gerçekleşmedi. Hatta yabancı şirketlerin Akdeniz’de sondaj yapmasını engellemek için Türk devleti donanmasını gönderdi. Geçtiğimiz yıl, Türk savaş gemileri Kıbrıs’ta bir İtalyan çalışma gemisini bölgeden uzaklaştırdı ve Ankara, Exxon Mobil’in geçtiğimiz yılın sonunda Kıbrıs sahilindeki kendi bloğunda sondaj yapmasını önlemeye çalıştı.

Güney Kıbrıs, yeni keşfedilen kaynaklardan istifade etmek için Türkiye’yi potansiyel olarak marjinalize etmek adına İsrail, Mısır ve İtalya’nın Eni enerji şirketi ile işbirliği yapıyor. 2018’de İsrail, bu ülkelerle doğal gaz ihraç etmek üzere bir anlaşma imzaladı. Kıbrıs’ın bu enerji kaynaklarını kullanma ve ihraç etmesinde siyasi ve ekonomik zorluklar var.

Aslında Türkiye, konumu göz önüne alındığında, bu kaynakları bölgeden Avrupa’ya taşıyabilecek en makul ülke. Ayrıca en uygun maliyetli ihracat rotasıdır.

Rusya’nın bu konulardaki rolü de göz ardı edilmemelidir. Enerji gelirleri, ekonomisinin birkaç güçlü yönünden biri ve kamu maliyesi için kilit öneme sahip. Gaz tedarikçileri arasındaki rekabeti sınırlamak ve fiyatları yüksek tutmak, genel olarak Rusya’nın ilgisini çekmektedir. Rusya, Türkiye ve Avrupa’nın çoğu için baskın petrol ve gaz kaynağıdır. Avantajına kullanabileceği ve korumak için çok çalışacağı bir pozisyondur.

Rusya’nın Suriye savaşına katılımı ve Şam’daki rejim üzerindeki etkilerinden dolayı, Doğu Akdeniz’de bir aktör olarak dikkate alınmalıdır. Avrupa doğal gaz piyasasındaki arz rekabetini azalttığı için bölgedeki devletler arasındaki kopukluk ve işbirliği eksikliğinden faydalanıyor.

Avrupa Birliği, Doğu Akdeniz’deki enerji kaynaklarını Rus gazı ithalatına bir alternatif olarak görüyor, ancak bölgenin enerji merkezi haline gelmesi için uzun bir yol var. AB ve Türkiye için gaz kaynaklarının çeşitlendirilmesi açısından ideal bir senaryoda bile, yalnızca ölçek nedeniyle, Rusya’ya kayda değer derecede bir bağımlılık kalacaktır.

Yeni enerji forumunun oluşturulması ve kaynaklara yönelik artan araştırmalar iyi işaretler olsa da, gazın çıkarılması, piyasaya taşınması, altyapısı, siyasi birçok engel var.

AB ile Türkiye arasındaki enerji alanında işbirliği, ilişkilerinin önemli bir ayağı olarak kabul edilmiştir. Ancak, siyasi ve jeopolitik faktörlerin, Türkiye’nin bir enerji merkezi olarak üstlenmesini istediği rolün yanı sıra bunu kısıtlayacağı görülmektedir.

Sonuçta, Doğu Akdeniz’deki doğal kaynaklar, bölgesel jeopolitik ve ekonomik denge için derin etkilere sahip olacaktır. Zaten birçok ihtilafın yol açtığı bir bölgede, kaynaklar üzerindeki yeni gerilimler, genel olarak enerji güvenliği açısından sadece oradaki ülkeler için değil, tüm Avrupa için de kötü haber.

Türkiye’nin ve ilgili tarafların kapsamlı ve koordineli bir yaklaşımı olmadan, sürtüşmeler barış ve ekonomik kalkınmayı teşvik edebilecek tüm çabaları baltalamaya devam edecektir.