Gilan (Arnavutça: Gjilani veya Gjilan; Sırpça: Гњилане / Gnjilane; Osmanlıca: Gölhan, Gülhan veya Külhan) Kosova’nın doğusunda bir şehir.
De facto olarak Kosova’nın Gilan ilinde; de jure olarak Sırbistan’a bağlı Kosova ve Metohiya Özerk Bölgesi’nin Kosovskopomoravski Okrug’unda yer alır.
Kadim medeniyetin mirası
Kosova’nın tarihi şehri Gilan, kadim medeniyetlerden taşıdığı izlerle büyük öneme sahip. Osmanlı belgelerinde ‘Gülhan’ olarak geçen şehir, Makedonya ve Sırbistan sınırına yakın bir bölgede bulunuyor. Gilan adının kökeniyle ilgili uzun zamandır bir tartışma söz konusu.
Arnavutlar tarafından şehrin, geç Ortaçağ döneminde Balkanlar’ın merkezi olarak sayılan Novo Birdo’dan gelen Ginay ailesinden Bahti Bey Ginoli tarafından 1700’lü yıllarda kurulduğu iddia ediliyor. Arnavutça ‘Cilan’ olarak anılan şehir, Sırplar tarafından ‘Cinovdan’ adıyla tanınıyor. Osmanlı kaynaklarındaysa şehir ‘gülhan’ yahut ‘külhan’ olarak geçiyor.
Şehrin en önemli sorunlarından biri göç. Gilan’ın yerlileri nüfusun yüzde 20’sini oluşturuyor. Şehirde Kamenitsa, Novo Birdo, Presevo’dan gelenler yaşıyor. Gilan’daki Türkler’in sayısıysa yaklaşık 2 bin. Gilan Belediye Başkanı Lütfü Haziri, şehir hakkında şu ifadeleri kullandı: “Coğrafik konumu bakımından Gilan, Kosova’nın büyük şehirlerinden biri. Karadağ ve Kolak arasında merkezi bir şehir. Gilan’a bağlı belediyeleri ve civar köyleri de hesaba katarsak yaklaşık 500 binlik nüfusa sahip. Ayrıca şehrimiz Balkan ülkelerini bağlama özelliğine sahip. Gilan’ın tanınmasında gurbetçilerimizin de etkisi var. Türkiye’nin değişik yerlerinde de vatandaşlarımız yaşıyor. Bu yüzden Kosova denilince akla ilk gelen şehirlerden biri Gilan.”
Gilan aynı zamanda, tarihe tanıklık eden çok sayıda eseri muhafaza ediyor. Roma’dan Osmanlı’ya uzanan izleri şehirte görmek mümkün. 1998-1999’da yenilenmeye başlayan Gilan’da savaş sırasında yakılan ve yıkılan yapılar yeniden inşaa edilse de 2002 depreminde bu yapılar yine hasar gördü.
Restorasyon projesi kapsamında pek çok yapının yeni görünümüne kavuştuğu şehirde bakımsız durumda olan eserler de var. Türk köyü Doburçan’a sadece 15 dakika uzaklıkta olan Gilan, her yıl çok sayıda ziyaretçiyi ağırlıyor. Belediyenin yürüttüğü çalışmalar bu artışta önemli yer tutuyor.
Farklı kültürlerin buluştuğu Gilan’da Osmanlı döneminden miras eserler önemli yer tutuyor. Bunlardan biri Gilan’ın merkezinde yer alan Büyük Camii. 2002 depreminde zarar gören camii, TİKA’nın restorasyon projesine dahil edilmiş durumda.
Tarih
Gilan isminin kökeni hakkında tartışmalar vardır. Arnavut kaynaklar şehrin geç Ortaçağ döneminde Balkanlar’ın merkezî yerlerinden olan Nobırda’dan gelen Ginay Ailesinden Bahti Beg Ginoli tarafından 1772’de kurulduğunu iddia ederler. Ginay Ailesi fikri, geç dönemi işaret ettiği için, pek geçerli görünmemektedir.
Osmanlı devri haritalarının bazılarına ve bazı telaffuzlara dayanılarak “Gilan” şeklinin, Gülhan olduğuna dair fikirler vardır. Eski devirlere ait bazı Osmanlıca Kosova haritalarında Türkçe, “Gülhan” imlasına rastlanır.
Nüfus
Gilan’a bağlı belediyeleri ve civar köyleri de hesaba katarsak yaklaşık 500 binlik nüfusa sahiptir. Gilan, Türkiye’ye büyük oranda göç vermiş bir bölgedir. Bölgeden Türkiye’ye göçen aileler arasında Gilan, Gelan, Geylan soyadları yaygınca kullanılır.
Kültürel Yapı
Gilan Belediyesi sınırları içinde Arnavutça, Sırpça ve Türkçe şehirdeki resmî diller arasında yer almaktadır.[6][8] Gilan’a bağlı Doburçan köyü de Türk yerleşimi açısından ön plandadır.
Yorum Yazın