Sultan 2. Abdülhamid'in Lübnan'daki eserlerinden 'İngiliz Mezarlığı'

Osmanlı Devleti padişahlarından Sultan 2. Abdülhamid tarafından Lübnan'ın kuzeyindeki Trablusşamkentinde yapılan birçok eserden biri olan "İngiliz Mezarlığı" ile ilgili silinen izler, Osmanlı arşivlerindeki bilgilerle gün yüzüne çıktı.

Sultan 2. Abdülhamid, Lübnan'ın kuzeyindeki Trablusşam kenti açıklarında 19. asrın son yıllarında İngiltere Kraliyet Donanması'na ait iki savaş gemisinin çarpışması sonucu yüzlerce İngiliz askerin ölmesi haberi üzerine bölgede yer alan devlet arazisinden bir yeri mezarlık olarak tahsis etme talimatı verdi.

Yaşanan gemi kazasının unutulmaması için bir anıt dikilen ve çevresi duvarla örülen "İngiliz Mezarlığı", 1. Dünya Savaşı sırasında ölen İngiliz askerlerin burada defnedilmesi ve yapılan restorasyon çalışmalarıyla silinen Osmanlı izleri arşivlerdeki bilgilerle gün yüzüne çıktı.

Trablusşam Belediyesi Meclis Üyesi ve Kültürel Miras Komitesi Başkanı Prof. Dr. Halid Tadmori, İngiltere Kraliyet Donanması'na ait HMS Victoria isimli savaş gemisinin batması sonucu ölen askerler için Osmanlı Devleti tarafından tahsis edilen mezarlığın hikayesini  anlattı.

İngiltere Kraliyet Donanması'na ait en büyük gemi battı

O dönemde İngiltere Kraliyet Donanmasındaki en büyük savaş gemisi olan HMS Victoria'nın, 22 Haziran 1893'te Akdeniz kıyısındaki Trablusşam kenti açıklarında yine İngiltere Kraliyet Donanması'na ait HMS Camperdown isimli diğer bir savaş gemisiyle çarpması sonucu battığını aktaran Tadmori, HMS Victoria'nın 13 dakika gibi kısa sürede tamamen battığını belirtti.

Gemide bulunan yaklaşık 400 mürettebattan 10-15 kişinin dışında tümünün boğularak hayatını kaybettiğini dile getiren Tadmori, ölen askerlerden ise sadece 6 kişinin cesedine ulaşıldığını ifade etti.

Elde ettikleri verilere göre söz konusu İngiliz savaş gemilerinin, Beyrut açıklarında Osmanlı Devleti askerleri ile yaptıkları mutabakatın ardından İngiltere'ye doğru dönüş yolunda olduğunu anlatan Tadmori, gemilerin Tarblusşam sahilinden geçtiği sırada kıyıda toplanan bölge sakinlerini fark ettiğini kaydetti.

Sultan Abdülhamid Han, İngiliz askerleri için arazi tahsis etti

İngiliz savaş gemisinin batması olayının İngiltere'den önce Osmanlı Devleti'nin başkenti İstanbul'a iletildiğini ve dönemin padişahı Sultan Abdülhamid Han'ın hemen harekete geçtiğini vurgulayan Tadmori, "Sultan Abdülhamid Han, olayda hayatını kaybeden İngiliz askerlerinin toprağa verilmesi için bölgedeki devlet arazilerinden birini tahsis etti. Sultan Abdülhamid, ayrıca İngiliz askerleri için tahsis ettiği mezarlığın içinde bir anıt inşa edilmesi ve çevresinin duvarla örülmesi talimatını verdi." dedi.

Ülkenin kuzeyindeki Trablusşam kentinde yer alan "İngiliz Mezarlığı"nın hala Sultan Abdülhamid Han'ın belirlediği sınırlarını koruduğunu ancak gerçeğin yakın bir zamana kadar bölge halkı tarafından bilinmediğine dikkati çeken Tadmori, şunları kaydetti:

"Ben öğrenciyken 1992 yılında Osmanlı arşivlerindeki çalışmalarım sırasında Trablusşam'daki İngiliz Mezarlığıyla ilgili bilgilere ulaştım. Elde ettiğim bilgileri Trablusşam'daki İngiliz Mezarlığı'nda teyit etmeye çalıştım. İngiliz Mezarlığı'nı bölge halkı olarak Birinci Dünya Savaşı'nda ölen İngiliz askerlerin defnedildiği bir mezarlık şeklinde biliyorduk. Çünkü burası, o dönemde restore edildikten sonra yazılan tanıtım panosunda, İngiliz Milletler Topluluğu (Commonwealth) tarafından inşa edilen bir mezarlık olarak tanıtılmış. Mezarlığın, Osmanlı Padişahı Sultan Abdülhamid tarafından tahsis edildiğine dair ise hiçbir bilgiye yer verilmiyordu. Restorasyon sırasında ise Osmanlı tarafından inşa edilen ve arşivlerde geçen anıt yıktırılarak yerine büyük bir haç dikmişler."

Lübnanlı araştırmacı Tadmori, Birinci Dünya Savaşı sırasında ölen İngiliz askerlerin burada yatmasının sebebine ilişkin ise mezarlığın, Victoria savaş gemisinde ölen yaklaşık 400 askeri için tahsis edildiği ancak sadece 6 kişinin cesedine ulaşılması üzerine büyük bölümünün boş kaldığı ve Birinci Dünya Savaşı ile İkinci Dünya Savaşı sırasında ölen askerlerin burada toprağa verildiğini anlattı.

"Yerinden sökülen Osmanlıca kitabeyi kazılar sonucu bulduk"

Osmanlı Devleti'nin yaptığı çalışmalarla ilgili kayıtların yer aldığı arşivleri titizlikle sonraki nesillere aktardığına işaret eden Tadmori, bu nedenle mezarlığın kapısına yerleştirilen kitabenin yerinden sökülmesine rağmen arşivlerden gerçek bilgilere ulaştığını belirtti.

Yıktırılan anıtın enkazlarına ulaşmak için İngiliz Mezarlığı'nın çevresinde kazı çalışmalarında bulunduklarını ifade eden Tadmori, "Yerinden sökülen Osmanlıca kitabeyi kazılar sonucu bulduk. Kitabe, Osmanlı vesikalarında yazılanlarla birebir aynı bilgilere yer veriyor. Mezarlık sorumlusuyla iletişime geçtim ve Osmanlıca buranın tarihini anlatan kitabenin ibraz edilmesi gerektiğini söyledim." diye konuştu.

Kitabenin ibrazı için basın başta olmak üzere çeşitli hamleler yaptıklarını dile getiren Tadmori, yaptıkları hamleler karşısında yetkililerin kayıtsız kalmadığını ve İngiliz Mezarlığı'nın Sultan Abdülhamid Han tarafından Victoria savaş gemisinde ölen askerler için tahsis edildiğine dair bilgilere yer veren Osmanlıca kitabeyi mezarlığın iç duvarına monte ettiklerini belirtti.

Ziyaretçiler, kitabedeki Osmanlıca bilgilere ulaşamıyor

Mezarlığın tarihini aktaran kitabenin Osmanlıca olması hasebiyle içindeki bilgilerin saklı kaldığını vurgulayan Tadmori, dolayısıyla o bilgilerin İngilizce ve Arapça olarak da yazılması için bir şeyler yapılması gerektiğini söyledi.

Mermer üzerine işlenmiş kitabenin hem eski olması hem de sahildeki tuzlu ve nemli hava nedeniyle silindiğine dikkati çeken Tadmori, bunun acilen koruma altına alınması gerektiğini dile getirdi.

Türkiye'nin Beyrut Büyükelçisi Hakan Çakıl'ın kısa bir süre önce mezarlığa gerçekleştirdiği ziyaretin ardından Beyrut'taki İngiliz mevkidaşı ile bu konuyu ele aldıklarını ve kitabenin yenilenme çalışması için mutabık kaldıklarını söyleyen Tadmori, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı'nın (TİKA) destekleriyle hem kitabeyi yenileme hem de Arapça ve İngilizce olarak bilgilendirme panosunu asmayı temenni ettiklerini aktardı. 

Kaynak:AA